|
Andy Warhol (1928-1987) |
| Hij verhief soepblikken en Brillo Boxen tot kunst, zag supermarkten als de musea van de toekomst, verving het schildershandschrift door mechanische zeefdruktechniek, was de ontdekker van The Velvet Underground, en dripte niet op canvas, zoals Jackson Pollock, maar piste over glanzende koperplaten. |
|
The Silver Factory, een donkere ruimte van driehonderd vierkante meter met metalen kolommen en een muntjestelefoon, muren beplakt met aluminiumfolie, een zilverkleurige vloer en prominent in het midden the couch, een brede driezitsbank gehuld in plastic. Het oude fabrieksgebouw hartje New York was niet alleen het middelpunt van Warhols werkzaamheden. De studio annex discotheek groeide in de jaren zestig uit tot een ontmoetingsplaats voor radicalen, loosers, misnoegde miljonairsdochters, pooiers en verslaafden. En Warhol gebruikte ze. Warhols naaste medewerker herinnerde zich: 'Andy kon ervoor zorgen dat anderen zich belangrijk voelden. Hij omringde zich met mensen die zelf geen identiteit hadden. En hij vond ze omdat hij ze nodig had.' |
| Veel van het werk liet hij aan anderen over: de organisatie, de financiën en het zeefdrukken. Al in zijn vroegste reclametekeningen liet hij zijn moeder de onderschriften schrijven. Er werden zelfs hele series door assistenten gedrukt. Alleen de handtekening was van de kunstenaar zelf. Kopers die dat achteraf te horen kregen waren not amused. Toch paste deze werkwijze geheel in het onpersoonlijke, mechanische uiterlijk van zijn werk. Originaliteit en het idee van de kunstenaar als een eenzaam genie op de Olympus waren hem vreemd. 'Ik heb geprobeerd schilderijen met de hand te maken,' vertelde Warhol in 1968, 'maar met de zeefdruktechniek gaat het een stuk eenvoudiger. Een van mijn assistenten, of wie dan ook, kan het ontwerp even goed reproduceren als ik.' |
|
|
| Warhol verhief de no-hands look van de zeefdruktechniek tot kunst, en logenstrafte daarmee de filosofie van Walter Benjamin, die in de jaren dertig had geschreven dat de moderne reproductietechnieken de waarde van kunst zouden uithollen. Niet bij Warhol. Hoe onpersoonlijker zijn werk was, hoe beter bij het vond. |
| Herhaling zat Warhol in zijn bloed. Hij kon een hele middag naar hetzelfde plaatje luisteren. Twintig jaar lang zou hij bij zijn moeder dezelfde soep eten, Campbell's. Hij zag zichzelf als een machine, waarvan de producten niets met de maker van doen hadden. Door de repetitie van handelingen en technieken wilde bij het beeld inhoudloos en 'leeg' maken. En in zekere zin democratisch. 'Het fantastische van Amerika is dat de rijkste consument dezelfde dingen kan kopen als de armste,' schreef bij in 1975. 'je zit voor de televisie en je ziet een Coca-Cola-reclame en je weet dat de president coke drinkt, Liz Taylor coke drinkt, en - stel je voor - ook jij coke kunt drinken.' Zonder enig hiërarchisch onderscheid of verder commentaar gaf hij een beeld van de Amerikaanse maatschappij, variërend van Marilyn Monroe, Jackie Kennedy tot afbeeldingen van de elektrische stoel, verkeersongevallen en dollarbilietten. Het was hem allemaal om het even. De dingen moesten voor zichzelf spreken. En de beste manier om dat te doen, was door ze plompverloren en recht voor z'n raap in beeld te brengen. Het vreemde was dat daardoor het werk juist herkenbaarder werd. Warhol groeide uit tot de kunstenaar van de polaroidfoto's, de droog nageschilderde Cambell's soepblikken en de uren durende films waarin niets gebeurde. |
| In
1965 ontvangt Andy Warhol in zijn Factory een vrouw, die zichzelf Nico
noemt. Wanneer hij hoort dat Nico (1938-1988) muziek componeert en
zingt, zorgt hij ervoor dat zij de zangeres wordt van The Velvet
Underground, een band die hoort bij de scene van The Factory.
Aanvankelijk zijn de mannelijke rocksterren, waaronder Lou Reed en
John Cale, niet zo enthousiast, bang om niet meer de belangrijkste
leden van de band te zijn. Ze staan er dan ook op dat de band The
Velvet Underground and Nico gaat heten.
Andy Warhol maakt een film van de band. Nico's hese stemgeluid en haar uiterlijk worden beroemd. Haar tegendraadse houding maakt haar tot een rebelse vrouw. Sommigen vinden dat Nico niet kan zingen en Warhol beschrijft haar stem als 'een IBM-computer met een Greta Garbo-accent' Iets romantischer heeft hij ook wel van haar stem gezegd dat deze 'een fragiele levenslijn door een onbeschrijflijk turbulent verleden' weergeeft. Nico heeft meer dan twintig platen gemaakt.
|
| Wie of wat Warhol zelf was, daarover deed hij geen uitspraken. Hij zag zichzelf als een acteur die een rol speelde of een mannequin die in een fotosessie figureerde. 'Als u alles over Andy Warhol wilt weten, hoeft u alleen naar het uiterlijk van mijn beelden, mijn films en rni)n persoon te kijken: dat ben ik. Daarachter zit niets verstopt.'Tegelijkertijd hield hij alle krantenartikelen bij om een idee te krijgen hoe anderen over hem dachten. Het ging hem om het beeld, het imago. Reden waarom hij zich in de jaren zestig restylede met een nauwsluitende zwarte broek, zwart leren jack, puntige boots, zonnebril en een zilverwitte pruik die paste bij het aluminiumkleurige interieur van The Factory. Hij wilde herkend worden, beroemd, en stelde daarvoor alles en iedereen in zijn dienst. |
| Iedere gebeurtenis kon een aanleiding zijn voor nieuw werk, waarmee hij weer meer in de belangstelling zou komen. Zoals de zelfmoord van Freddie Hecko, een balletdanser die enkele jaren tot het vaste interieur van The Factory behoorde. Toen Warhol van de gebeurtenis hoorde verwonderde hij zich waarom Hecko niets van zijn plan had laten horen, 'dan hadden we ernaar toe kunnen gaan om het te filmen'. Die reactie werd hem in het New Yorkse kunstcircuit niet in dank afgenomen, maar typeerde Warhol ten voeten uit. Warhol wilde met zijn soepblikken, Brillo Boxen, films en portretten een realistisch beeld geven van de werkelijkheid, maar de werkelijkheid zelf liet hem koud. |
|
Massaproductie paste ook precies bij zijn wens eens behoorlijk te verdienen. Alleen al van zijn bekende Mao-portret liet hij ruim driehonderd versies drukken. De verschillen in kleur, met hier en daar een extra abstract-expressionistische verfstreek over de voorstelling, waren alleen maar bedoeld om de klanten tevreden te stellen. 'Eigenlijk wil ik liever een eenvoudige zeefdruk van een gezicht maken,' gaf hij toe, 'maar de mensen verlangen steeds iets anders. 'Met zijn portret-opdrachten van en voor welgestelden probeerde hij het gat in de begroting, ontstaan door de productie van zijn slecht verkopende films, te dichten. Van een hang-out voor drop-outs veranderde 'The Factory eind jaren zestig, inmiddels verhuisd naar 33 Union Square West, in een efficiënt, uiterst commercieel bedrijf. |
| Dat de kassa eind jaren zestig eindelijk begon te rinkelen had ook nog een andere oorzaak. Halverwege de jaren zestig liepen de spanningen in The Factory steeds verder op. Warhol kwam afspraken niet na, betaalde zijn assistenten nauwelijks of helemaal niet, en speelde ze tegen elkaar uit. Hij was de spil maar ook de grote manipulator, een kruising tussen Dracula en Cinderella, wat hem onder het personeel de bijnaam 'Drella' opleverde. Een van de gedupeerden van Warhols machtsspelletjes was Valerie Solanis. In 1967 was de radicale feministe doorgedrongen tot zijn hofhouding. Solanis, oprichtster en enig lid van de Society for Cut Up Men (SCUM), speelde een rolletje in een van Warhols films. Ze schreef een script, Up Your Ass, dat Warhol veel te bizar vond en in de chaos van het atelier kwijtraakte, hoewel hij tegenover Solanis bleef beweren het script voor verfilming in overweging te nemen. Gefrustreerd door Warhols minachting verscheen Solanis op 3 juni 1968 met twee revolvers aan het bureau waar Warhol zat te telefoneren. Ze schoot hem van dichtbij neer. Later zou ze tegenover de politie verklaren dat ze Warhol wilde vermoorden, 'omdat hij te veel controle had over mijn leven'. Warhol overleefde de aanslag maar net (in het ziekenhuis werd hij klinisch dood verklaard), had enkele maanden nodig om te herstellen, maar was wel op slag een ster. En die bekendheid werd snel uitgebuit. Een van de eerste beslissingen die na de aanslag werden genomen was om de prijs van Warhols werk drastisch te verhogen. Zeefdrukken die vroeger voor tweehonderd dollar de deur uit gingen, werden na 1968 voor vijftienduizend dollar of meer verkocht. In 1970 zou een van Warhols soepblikken op een veiling zeventigduizend dollar opleveren. Het was op dat moment het duurste kunstwerk van een nog levende Amerikaanse kunstenaar. |
|
Maar zelfs na dit incident drong de realiteit niet tot hem door: 'Voordat ik werd neergeschoten, dacht ik altijd dat ik televisie keek in plaats van het echte leven te leven. Iedereen zegt dat films onwerkelijk zijn, maar het is juist het leven dat onwerkelijk is. Ook opmoment dat ik getroffen werd wist ik dat ik naar de televisie keek. De zender was veranderd, maar het bleef tele- visie. Na de aanslag is alles als een droom voor mij.' Le- gendarisch zijn de interviews met Warhol, waarop hij met een glazige blik voor zich uit staart, en op zowat iedere vraag antwoordt met: 'Oh... ub... well... yeah... eh, do you think so?' Meer hoefde hij eigenlijk ook niet te zeggen. Warhol was in de jaren zeventig uitgegroeid tot een zwijgend mirakel. De kunstenaar die in 1928 als Tjechoslowaaks vluchtelingenkind onder de naam Andrew Warhola in Pittsburgh geboren werd, op zesjarige leeftijd handtekeningen van Mickey Rooney en Shirley Temple had verzameld, en Truman Capote zolang met brieven had bestookt dat diens moeder (!) hem had gesommeerd daarmee op te houden, was nu zelf het middelpunt geworden van celebrity-aandacht. |
| Tegen het einde van zijn leven gaf bij een eigen jetsettijdschrift uit, Interview. Hij presenteerde op MTV de Andy Warhols Fifteen Minutes-show, een naam die refereerde aan zijn voorspelling dat in de toekomst iedereen voor vijftien minuten beroemd zou zijn. Warhol zelf was toen al lang beroemd. Zijn sfinxengezicht was op ieder feest te signaleren. Hij verdiende geld. In 1975, vier jaar na de dood van zijn moeder, met wie hij vanaf het begin had samengeleefd, kocht Warhol een Georgian-style herenhuis van zes verdiepingen in het centrum van de welvarende Upper East Side. Zijn slaapkamer liet hij decoreren in Ludwig II-stijl. In 1970 overwoog hij zelfs om zijn onderneming, de Andy Warhol Enterprise Inc., die hij al in 1957 had opgericht, op de New Yorkse beurs te laten noteren. Ondertussen stroomden de opdrachten binnen. Wie belangrijk wilde zijn liet zich door Warhol portretteren. |
| Het verbazingwekkende is dat ondanks de nieuwe weelde Warhols werk nauwelijks veranderde. Naast zijn portretten van the rich and famous, bleef hij zeefdrukken maken van schoenen, Superman en Mickey Mouse. Ook zijn sombere onderwerpskeuze van voor 1968 bleef gehandhaafd. Halverwege de jaren zeventig maakte hij prachtige series van schedels, schaduwen en revolvers. Hij liet zijn nieuwe onderkomen goed beveiligen, en onverwacht bezoek op het atelier maakte hem nerveus. Toch vroeg het personeel van The Factory zich af of de stoet van onaangepasten, die nog dagelijks over de drempel kwam, niet moest worden tegengehouden. Ook Warhol had zijn twijfels: 'Ik was bang dat ik zonder al die gekke, gedrogeerde mensen mijn creativiteit zou verliezen. Zij waren mijn totale inspiratie sinds 1964. Ik wist niet of ik zonder hen iets zou betekenen.'Warhol besefte dat niet alleen zij afhankelijk varen van hem, maar dat ook hij afhankelijk was van hen. Tekenend voor deze wederzijdse afhankelijkheid was de herdenkingsdienst, anderhalve maand na het overlijden van Warhol, op 22 februari 1987. Voor deze dienst in de St. Patrick's Cathedral waren, op verzoek van Warhol, vijfhonderd 'hongerige daklozen uit New York' uitgenodigd. Ze zouden. als eregasten worden behandeld en kregen na afloop een copieuze maaltijd voorgezet. Warhol had zich als een van hen beschouwd. In het verleden had hij tijdens feestdagen voor ze koffie geschonken, eten geserveerd en de keuken schoongemaakt. |
|
Praktische Opdrachten (PO): Opdracht A CKV-1: Maak een keuze uit een van bovenstaande zoekresultaten: beschrijf de inhoud (wat zie je), motiveer je keuze (Max 1 x A4 inclusief de afbeelding) Opdracht A CKV-1: Maak een keuze uit een van bovenstaande zoekresultaten: je keuze moet aan de volgende beschtijving voldoen:
Motiveer je keuze (Max 1 x A4 inclusief de afbeelding) |
|
The
Velvet Underground