Het Zwanenmeer

Het Zwanenmeer is het ballet dat gedanst wordt in het grootst aantal verschillende versies en dat het hoogst aantal voorstellingen kent uit het hele balletrepertoire. Het is zowat de maatstaf voor de status van een balletgezelschap. Het ballet werd ook bedacht met ontelbare boeken, artikelen, films en video-opnamen.

De lotgevallen van een ballet

Het driemanschap Petipa, Ivanov, Tsjaikovski

Het Verhaal

Wat vooraf ging

Aan het einde van de romantiek (+/- 1870) was het ballet in West Europa in een zeer diep verval geraakt. Het publiek was de steeds terugkerende droevige liefdesgeschiedenissen van elfen en nimfen met fatale afloop, zoals ze in La Sylphide, Giselle, Ondine,  ten tonele werden gevoerd meer dan beu. Maar het publiek was vooral uitgekeken op het 'verwijfde' gedoe van het klassiek ballet, dat de man door het ideaalbeeld van lichtheid en gewichtloosheid volledig van het podium had verdrongen en mannenrollen door vrouwen in travestie liet dansen. Het ballet had niets, maar dan ook niets meer met de realiteit te maken en was vervallen in een zinloze techniek. Men snakte naar vernieuwing, naar- verandering. Zulk een reactie is eigen aan het verloop van de geschiedenis, dat zoals steeds een opeenvolging van tegengestelden is. De 'hergeboorte' van de klassieke oudheid, de renaissance, werd opgevolgd door de barokperiode, die op haar beurt verdween voor het classicisme, de eeuw van de verlichting, het verstand en de rede. Die werd gevolgd door de romantiek waarvan het gevoel, de droom, de vlucht naar het verleden, het exotische en het onbereikbare de hoofdkenmerken waren.

Hoe dan ook, het ballet was na de romantische periode op sterven na dood.

En toch was er in het verre Rusland nog een licht- puntje te bespeuren. Dat grote nog middeleeuwse- feodale land had het ballet uit Europa geïmporteerd en op een eigenzinnige manier in leven gehouden. Tsaar Peter de Grote had tijdens zijn Europa reizen niet enkel de scheepsbouw bestudeerd en werken van grote schilders als Rubens en Van Dijck ingepalmd, hij had ook aan het Franse hof kennis gemaakt met de balletcultuur.

Hij nodigde de eerste Franse dansers en dansmeesters uit naar het hof van St. - Petersburg. Na hem stichtte Keizerin Anna de Keizerlijke Balletschool en Tsarina Catharina de Grote zette de kroon op het werk met de oprichting van het Keizerlijk Ballet. 

Marius Petipa

In 1847 vertrok Marius Petipa naar Rusland. Marius Petipa werd geboren te Marseille in 1822. Hij was een telg uit een dansersfamilie, want vader, broers en zuster waren ook beroepsdanser. Hij debuteerde op 9-jarige leeftijd. Zijn vader, Jean-Antoine Petipa, had in 1826 het dansconservatorium opgericht en was er directeur. Maar Marius en zijn familie bleven niet in Brussel. Ze ondernamen een (mislukte) kunstreis naar Amerika en kwamen terug in Frankrijk terecht waar Marius leerling werd van de beroemde Auguste Vestris. die zichzelf heel bescheiden 'Le Dieu de la Danse' liet noemen. Daarna nam hij de leiding van het ballet in Bordeaux op zich en daar lag de start van zijn choreografische loopbaan.

Vanuit Bordeaux maakte bij reizen naar Spanje en kwam daar in contact met de Spaanse volksdansen, die hem later in de grote karakterscenes en divertissementen goed van pas kwamen.

In 1847 dan werd hij uitgenodigd als gastdanser naar Sint Petersburg. Wat oorspronkelijk voor enkele weken bedoeld was, eindigde als zijn levenswerk en Marius Petipa bleef tot zijn dood in 1910 in Rusland. Eerst werd hij assistent-balletmeester van Arthur Saint- Léon. Tijdens diens heen- en weergereis tussen Rusland en Frankrijk verstevigde Petipa zijn positie en werd in 1862 zelf balletmeester. Zijn eerste succes was De dochter van de Pharao. Hierin zag het Russisch publiek voor het eerst de grote massascènes, die Petipa's handelsmerk zouden worden. Daarna volgden o.a. La Bayadère (1876), Coppelia (1883), De Schone Slaapster (1889). De Notenkraker (1891), Het Zwanenmeer (1895) en Raymonda (1898).

Petipa had het hele balletgebeuren onder controle, want hij kreeg onbeperkte mogelijkheden op het gebied van budget en onderwijs. Petipa choreografeerde 57 balletten en een reeks operadivertimenti, maar zijn hoofdzaak was de uitwerking van het grote avondvullende sprookjesballet, dat perfect beantwoorde aan het kunstideaal van de vier Tsaren waaronder hij werkte. Marius Petipa was de Tsaar van het Russisch ballet geworden.

05-09-2007 last update CKV-1