De stuntman

Achter bijna elke spectaculaire val van een paard, duik van een rots, huiveringwekkend auto-ongeluk of ernstig vuistgevecht gaat in de film een stuntman schuil.

De wereldkampioen rodeo 'Yakima' Canutt werd een van Hollywoods beroemdste stuntmensen op het gebied van paardrijden. Hij begon zijn carrière in de periode van de 'stomme' film.

Canutts meest gevierde prestatie kan worden bekeken in John Fords Stagecoach (1939), waarin hij van zijn paard in volle galop overspringt op een van de zes paarden die een koets trekken. Geraakt door de held van het verhaal, John Wayne, valt Canutt tussen de paarden in en wordt een flink eind voortgesleept, totdat hij ten slotte zijn houvast verliest. De postkoets dendert over hem heen, de wielen aan weerszijden van zijn lichaam, en Canutt kruipt overeind om te bewijzen dat hier geen sprake is van een pop in een gemonteerde opname.

In Stagecoach (1939) wordt een paard ten val gebracht door zijn voorbenen te kluisteren. Het paard werd gereden door Yakima Canutt  Vanaf bet midden van de jaren veertig werd deze al te wrede stunt definitief verboden.

Men kan een paard leren vallen door een van zijn voorbenen stevig vast te snoeren zodat het op slechts drie benen staat en vervolgens de teugels in tegenovergestelde richting te trekken. Het uit balans gebrachte paard zal onmiddellijk vallen. Na talloze herhalingen zal het paard in galop direct vallen wanneer het voelt dat het bit naar één zijde wordt getrokken. De techniek wordt 'op-het-bit-vallen' genoemd. In de eerste dagen van de film werd vaak struikeldraad aan een voorbeen bevestigd, dat vervolgens strak werd aangetrokken. Deze wrede techniek werd later verboden omdat de paarden vaak gewond raakten aan rug en nek en dientengevolge moest worden afgemaakt.

De meeste gevechten, met wapens of de vuisten, worden choreografisch zorgvuldig voorbereid, met name als er een 'ster' bij is betrokken. Yakima Canutt (links) ontwikkelde een speciale stoottechniek voor de film, terwijl het geluid van een doffe dreun op de kaak of het lichaam pas later wordt toegevoegd. Soms zijn beschermstukken voor schenen, schouders, rug en ellebogen noodzakelijk.

Pat Roche reageert op een gefingeerde rechterhoek van Harrison Ford in Raiders Of The Lost Ark (1981).

Toch gebeuren er geregeld ongelukken. Christopher Lee, die zijn filrncarrière als stuntman begon, beschreef een vergissing tijdens een schermscène met Errol Flynn in The Dark Avenger uit 1954: 'De regisseur, Henry Levin, huurde mij als deskundige in om ervoor te zorgen dat er niemand van zijn sterren, en dan met name Flynn, gewond zou raken. In een scène dubbelde ik eerst voor Flynn, en op het moment dat er close-ups van hem werden genomen, nam ik de plaats van zijn tegenstander over. Ik was letterlijk uren aan het vechten. Tijdens de laatste opname kon ik mijn arm haast niet meer optillen. Toen dat eindelijk lukte, stak Flynn juist zijn degen uit. Vlak boven mijn elleboog.' In scènes waarbij mensen op het hoofd worden geslagen met flessen of dwars door de ramen worden gegooid, is het 'glas' gemaakt van een speciale hars die eruitziet en versplintert als echt glas. Meubilair en andere rekwisieten spelen een belangrijke rol in vechtscènes. Stoelen, tafels of trapleuningen - vaak gemaakt van balsahout - worden bijna geheel doorgezaagd zodat ze op het rnoment van een botsing instorten. De zaagsneden worden zorgvuldig overgeverfd.

Auto's die in een spectaculaire filmscène botsen of over de kop slaan, worden eerst aan de binnenzijde verstevigd. De stunt- man draagt een veiligheidspak, gewatteerde kleding en meestal ook een helm, mits hij natuurlijk buiten beeld blijft. Als een auto over de kop moet slaan, wordt deze buiten beeld ofwel van een helling gereden ofwel met een hydraulische hefboom eronder 'opgetild en omgegooid'. Sommige scènes zijn zó gevaarlijk dat een dummy de plaats van de stuntman inneemt. Deze vinding werd gebruikt in Grand Prix (1966), in een scène waarbij een auto in zee stortte. Achter het stuurwiel werd een camera gemonteerd en de illusie werd vervolmaakt door twee kunsthanden die het stuur vasthielden.

Autostunt per computer

De James-Bond- film The Man With The Golden Gun (1974) was de eerste film waarin een autostunt van tevoren werd uitgewerkt door een computer. Stuntman Bumps Willard trok zijn auto in een spiraalvormige vlucht, terwijl deze over een gat in een zorgvuldig opgebouwde 'gebroken' brug vloog en veilig aan de overzijde landde. Vanuit bet gezichtspunt van het publiek zat Bond zelf (Roger Moore) achter het stuur.

Aangezien gewone vlammen op film vaak doorzichtig zijn, worden aan filmbranden meestal speciale chemicaliën toegevoegd. In het begin van de jaren zeventig ontwikkelde de Britse 'special-effects' man Cliff Richardson met zijn zoon John de 'Dante' brandmachine - een apparaat waarmee hij spectaculaire branden kon creëren die perfect beheersbaar blijven. Een automotor die op een tweewielig onderstel is bevestigd, drijft een pomp aan waardoor twee met brandstof gevulde oliedrums kunnen worden uitgespoten. Via een ontsteking ontvlamt de brandstof en kan de machine een 18 m brede vuurzee ontwikkelen.

Zo stond ook de brandweer van Los Angeles op scherp tijdens de brandopnamen voor The Towering Inferno (1974). De verantwoordelijke personen eisten dat iedere brand - gevormd door propaangas uit slangen met klepafsluiters - slechts 20 tot 30 seconden duurde.

Er werden zo'n 57 sets opgebouwd, inclusief een vijf verdiepingen tellend, levensgroot onderdeel van de toren en een 33 m hoog model van het gehele gebouw. Vier cameraploegen schoten de film in slechts 70 dagen, en, op een studiobrandwacht na die zijn hand openhaalde aan een stuk glas, raakte niemand gewond.

Vallen kun je van een trap, maar ook van de top van een gebouw. Voor vallen van grote hoogte worden reusachtige. opblaasbare nylon luchtkussens gebruikt die de val breken, zoals bij de duikvlucht van Jerry Hewitt uit een exploderende skilift in The Soldier (1982). Voordat in 1971 luchtkussens werden geïntroduceerd, werden voor hetzelfde doel stapels kartonnen dozen, afgedekt met matrassen, gebruikt. Ze werden meestal met zeildoek bijeengebonden om uiteenvallen te voorkomen. De standaardregel luidde: één laag dozen per 3 m val. Toen de Olympisch zwemkampioen Johnny Weissmuller - de bekende Tarzan-vertolker uit de jaren veertig - in Tarzan's New York Adventure (1942) van de Brooklyn Bridge leek te duiken, gingen er geruchten dat de acteur de duik van 33 m hoogte werkelijk zelf had verricht. Het was echter trucage. Weismuller dook in een bassin, terwijl de camera's bij de brug de val van een pop registreerden.

In Butch Cassidy and the Sundance Kid (1969) werd de illusie van een sprong naar de vrijheid van een rots in een bulde- rende stroom gemaakt. De acteurs Paul Newman en Robert Redford sprongen in werkelijkheid op een klein platform enkele meters onder de rand van de rots. Vervolgens werden twee stuntmensen gefilmd die van 22 m hoogte in een meer in Californië sprongen. Tot ongeveer 1960 was 18, m de maximaal haalbare sprong zonder hulp. Tegenwoordig springen stuntmensen van ruim 300 m hoogte - met laag-niveau parachute-uitrusting en 'afdalingskabels'. De Amerikaanse stuntman Robinson was gespecialiseerd in spectaculaire sprongen. Hij ontwikkelde een techniek om met het hoofd naar beneden aan een dunne kabel - de zgn. vertragingskabel - die aan een harnas onder zijn kleding was bevestigd, van hoge gebouwen te springen. Een lier vertraagde zijn val bij nadering van de grond, waardoor hij, nog altijd ondersteboven gekeerd, enkele decimeters boven de grond tot stilstand kwam. In Highpoint (1984) stortte Robinson, als stand-in van Christopfer Lee, van de 553 m hoge CN Tower in Toronto. In 1990 vond Robinson op 39-jarige leeftijd de dood in het verkeer.

Een scène waarbij iemand na een explosie door de lucht vliegt, wordt meestal uitgevoerd door een stuntman die van een bui- ten beeld opgestelde trampoline springt. Beschermende kleding beschut hem tegen brandwonden. Soms ook worden door perslucht geactiveerde springplanken gebruikt. De stuntman landt gewoonlijk in zand of veenmos. In het algemeen zien verzekeringsmaatschappijen hun sterren niet graag verwondingen riskeren.

Verbrand, maar ongedeerd

Stunts met vuur behoren tot de gevaarlijkste. Speciale gel - meestal op alcoholbasis - wordt op het buitenpak van de stuntman gesmeerd om voor een damplaag tussen materiaal en vlammen te zorgen. Alcohol brandt namelijk boven de kleding en schroeit de kleding nauwelijks. Daaronder draagt de stuntman een brandwerend pak en ten slotte wollen ondergoed, dat niet zo snel in brand vliegt. Voor totale verbrandingen worden zeer geavanceerde pakken, met helmen en ingebouwde zuurstofreservoirs, gebruikt.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven: het Nederlandse onderwijs is een kale kip en daar valt dus niets te plukken.

05/02/2010 update