|
|
Hector Berlioz/Romeo et Juliette |
| Voor veel componisten uit de negentiende eeuw was
de literatuur een belangrijke inspiratiebron.
Dat geldt zeker voor Hector Berlioz, representant bij uitstek van de romantische
stroming in de muziek. De meeste inspiratie vond hij in het werk van Shakespeare,
dat hij in 1827 leerde kennen, door het optreden van een Engels
theatergezelschap in het Odéon te Parijs. De opvoering van Romeo
and Juliet maakte grote indruk op hem, niet in de laatste plaats door het
ontroerende spel van de actrice Harriet Smithson in haar rol als Juliet.
Een onmogelijke liefde? Zijn bewondering voor Harriet Smithson deed hem jarenlang dingen naar haar hand. Ze trouwden in 1833, maar zijn liefde voor Shakespeare bleek uiteindelijk van langer duur dan zijn genegenheid voor haar. Dit nogal ongelukkige huwelijk zag Berlioz als zijn persoonlijke tragedie, zoals blijkt uit zijn memoires. |
|
|
|
|
|
De steeds in geldnood verkerende Berlioz werd onverwacht weer in staat gesteld te componeren door een gift van 20.000 franes van de vioolvirtuoos Paganini. Deze was een bewonderaar van de componist. Of Paganini, die als gierig bekend stond, ook werkelijk de goede gever was of alleen als tussenpersoon fungeerde voor een onbekend gebleven rijke schenker, is onduidelijk. Hoe dan ook, Berlioz was er blij mee en voltooide nog datzelfde jaar 1839 zijn dramatische symfonie met koren en soli Roméo et Juliette, naar Shakespeares gelijknamige tragedie. |
|
| Dramatische symfonie | |
| Berlioz koos voor scènes uit Romeo and Juliet
die, overeenkomstig de geest van de romantiek, sfeerbepalend waren en grote
dramatische zeggingskracht hadden. Ondanks de wat verwarrende ondertitel
'dramatische symfonie', was het beslist niet zijn bedoeling een soort opera te
schrijven. Het werk was primair gecomponeerd voor de concertzaal. De componist heeft met deze ondertitel het belang
willen onderstrepen dat de romantici hechtten aan het expressieve vermogen van
de muziek. Voor hen is muziek, méér dan spraak en geschreven woord, in staat
een sterk beroep te doen op de verbeeldingskracht van de toehoorder en een heel
scala aan emoties en gevoelens uit te drukken.
|
|
|
Ekaterina Maximova and Vladimir Vasiliev in Romeo and Juliet by Berlioz(by Bejart). Bolshoi Theater |
|
| Voor Roméo et Juliette schreef Berlioz
zelf een prozatekst, die door librettist Emile Deschamps in verzen werd omgezet.
De inhoud sluit nauw aan bij de belangrijkste scènes uit Shakespeares tragedie,
maar is wel gebaseerd op de bewerkte versie die Berlioz in Parijs had gezien.
Deze was van de hand van de achttiende-eeuwse Engelse toneelspeler David Garriek,
die ook Hamlet en Macbeth aan een vèrgaande bewerking onderwierp.
Dergelijke forse ingrepen in Shakespeares toneelteksten waren toen niet
ongebruikelijk. Pas in de loop van de negentiende eeuw begon men zijn werk weer
naar de oorspronkelijke tekst te spelen.
Drie grotere wijzigingen die Garriek aanbracht, zijn ook in de symfonie van Berlioz terug te vinden.
|
|
| Toneelstuk
Shakespeare Proloog
Bij twee geslachten, even groot in macht, In 't schoon Verona, waar we thans u brengen, Barst de oude haat weer uit met nieuwe kracht, En doet den burger 't bloed van burgrs plengen. Uit dezer harers lend'nen is geproten Een minnend paar, ten ondergang gewijd; Het noodlot heeft hun vroegen dood besloten, En in hun groeve rust der vaad'ren strijd. Het hoogste heil van 't paar, hun bitt'ren nood, Der oud'ren wrok en 't al te laat berouwen, Door niets gewekt dan door der kind'ren dood, Zult ge in een tweetal uren nu aanschouwen. Wat ook ontbreekt', verleent ons toch uw gunst; Die schenkt ons moed en betert onze kunst. (Shakespeare/vert: L Burgersdijk) |
Libretto
Hector Berlioz: Eerste deel Introductie
Gevechten. Oproer. Tussenkomst van do Prins. (Orkest) Proloog a. Koor-recitatief Klein koor Contra-alt solo Een oude, sluimerende vete is als uit de hel weer opgelaaid: Capulets, Montague's, twee vijandelijke huizen, hebben in Verona de degens gekruist. Maar die bloedige onlusten heeft de Prins doen staken, door met de dood te dreigen ieder die, tegen zijn gebod, nog tot het zwaard zijn toevlucht neemt. Tijdens dit kort bestand wordt een feest gegeven door het oude hoofd der Capulets.Contra-alt solo De jonge Ronieo, zijn lot beklagend, doolt treurig rond om het paleis,want beminnen doet hij Julia, de dochter van wie zijn familie vijandig zijn. Klein koor Contra-alt solo De klank van instrumenten, melodieus gezang, komt uit de zalen waar het goud blinkt en wekt op tot dans en vreugdekreten. Klein koor Het feest is afgelopen; en als alle geluid is weggestorven, hoort men onder de arcaden de afgematte dansers zingend huns weegs gaan. Maar ach! Romeo zucht, want hij moest Julia verlaten. Plotseling, om nog eenmaal de lucht die zij ademt in te ademen, klimt hij over de muren van de tuin. Op haar balkon verschijnt de bleke Julia al, en zich tot de dageraad alleen wanend, vertrouwt zij de nacht haar liefde toe. Romeo, zijn hart van ongedurige vreugde bonzend, bekent Julia zijn liefde, en met eendere gloed ontbrandt zijn hart. |
| In de voorstellingen die Berlioz bezocht, speelde toneelmuziek overigens een belangrijke rol, niet alleen tijdens decorwisselingen maar ook om emotionele momenten extra te accentueren. De acteerstijl was zeer expressief, wat wij nu zouden omschrijven als pathetisch, gericht op een maximum aan emotionele effecten. Harriet Smithsons interpretatie van de rol van Juliet schijnt veel toeschouwers letterlijk tot tranen toe te hebben geroerd. Berlioz omschrijft haar in zijn memoires als 'een gewone vrouw met de instinctieve gave angsten en emoties uit te drukken die ze zelf nooit ervaren had'. | |
| De
opvoeringen die hij in Parijs zag, betekenden een eerste kennismaking
met de stukken van Shakespeare, die hij toen nog niet in de
oorspronkelijke taal kon lezen. Maar misschien was daaraan ook geen
behoefte; het was juist deze geromantiseerde visie die hem en andere
negentiende-eeuwse componisten zo aansprak. Het melodramatische leende
zich bij uitstek ertoe om op muziek gezet te worden.
08-11-2007 CKV-1 |
|
1834 - Harriet Smithson 