Porselein: zeventiende en achttiende eeuw

Soms paste de schilder een Europees onderwerp toe als middenmotief met een 'Wan Li' -rand eromheen en natuurlijk hoefde hij niet aan Chinese vormen vast te houden: elke gewenste Europese vorm kon met het volste recht in 'Chinese'stijl gedecoreerd worden. Zoals we al zagen werd Chinees porselein besteld naar Europees model en het lijkt meer dan waarschijnlijk dat de houten modellen, die in 1635 naar Ching-tê Chên en in 1659 naar Japan werden gestuurd, in Delft waren beschilderd. Dus zouden we bij wijze van spreken een vaas kunnen hebben van in Japan vervaardigd porselein naar Europees model en beschilderd met een blauw-wit patroon ontleend aan een Hollandse imitatie van een Chinees origineel, dat zelf heel goed beïnvloed kan zijn geweest door een Hollandse versie van een vroeger Chinees motief. Geen wonder dat er enige stijlverwarring heerst!

Blauw-wit aardewerk, dat zelf als een voortzetting van de Majolica techniek werd gemaakt, was het standaard aardewerk in de 17de en een groot deel van de 18de eeuw in bijna heel Europa. Omdat het altijd goedkoper bleef dan porselein werd het tot de 19de eeuw nooit geheel verdrongen door porselein. In Holland was Delft het middelpunt van de productie, hoewel Amsterdam en vele andere steden ook plateelbakkerijen bezaten.
Chinese porseleinschilders en lakwerkers hebben weinig gemeen met westerse ambachtslieden, zelfs de perspectiefmethode verschilt. Lag het voor de hand dat in een Europa dat in de 15de eeuw slechts het geometrisch perspectief had ontdekt, het verticale perspectief zou zijn begrepen? Chinese landschappen, huizen en mensen konden daarom van elke serieuze beschouwing van de werkelijkheid worden uitgesloten; zij konden worden toegepast om hun nieuwigheid en exotische waas, terwijl hun feitelijke inhoud zo buitenissig was, dat hij bijna abstract werd.

Zo lang als de kopieën zich aan bepaalde regels hielden, zoals een luchtige toets, absurde houdingen, kostuums, gelaatsuitdrukking enzovoort, waren ze herkenbaar Chinees en passend als decoratie op kleine voorwerpen. Terwijl textielontwerpers naar Indiase sitsen* en Franse zijden stoffen keken (die opzichzelf ook aan oosterse stijlen waren ontleend maar met nog meer stappen daartussenin), keken de graveurs van decoratie-ontwerpen naar dit bloemrijke Cathay 4). De vroegste ontwerpen in deze stijl mengden andere motieven, klassiek of fantasie, vrij willekeurig met een chinoiserie, die in zijn samenraapsel van wankele bruggetjes, vervallen, op onmogelijke manieren in de lucht belande gebouwen, exotische vogels en besnorde Chinezen vooruitloopt op de rococo. Dit soort chinoiserie, die men misschien wel de belangrijkste kan noemen, bereikt zijn toppunt in de ontwerpen van Jean Baptiste Pillement.(...)

4) Naam waaronder China in de middeleeuwen in Europa bekend was

Porselein: zeventiende en achttiende eeuw In Europa bestond een grote vraag naar porselein. De Portugezen waren omstreeks het midden van de 16de eeuw systematisch Chinees porselein gaan importeren, dat zij in de havens aan de Chinese zuidkust in het Fukien district kochten. Tevoren was er natuurlijk al veel verscheept naar het Nabije Oosten, Zuidoost-Azië en zelfs naar Oost-Afrika, vooral celadon 1) aardewerk, maar de omvangrijke scheepsladingen van het blauw-witte porselein* waren iets nieuws. Dit porselein was het grove export serviesgoed, dat vooral tijdens de regering van de Mingkeizer Wan Li (1573-1619) werd gemaakt. Dit serviesgoed is in collecties over heel Europa te vinden en is afgebeeld op vele Hollandse stillevens uit de 17de eeuw. Vanuit Chinees gezichtspunt grof, was het zeer verfijnd in Europese ogen en inspireerde het tot het steengoed met tinglazuur van Delft, Frankfort, Rouen en later Lambeth, Bristol en Liverpool om slechts enkele fabrikaten te noemen. Het leverde ook het proto-type voor sommige soorten Japans porselein van omstreeks 1650 en later, zij het indirect, voor het verfijnde porselein in Europa, dat voor het eerst in het tweede decennium van de 18de eeuw werd gemaakt. 1) Celadon is de naam van een grijs-groen Chinees glazuur		Uit: Oliver Impey, Chinoiserie. Londen 1977
	In 1644 viel de Mingdynastie en omstreeks 1658 was er weinig porselein beschikbaar voor de Hollanders, vooral vanwege de binnenlandse problemen in China. De Hollanders hadden dit echter zien aankomen en waren in 1650 begonnen Japans porselein te bestellen, dat gemaakt werd in Arita en verscheept via Imari. In de jaren '60 van de 17de eeuw verwierven zij dezelfde hoeveelheden (enige duizenden stuks per jaar) als voordien uit China en later in de eeuw de beroemde Kakiemon 2) stukken van veel betere kwaliteit. Ook de Chinezen begonnen later in de eeuw weer porselein te exporteren.(...) Gedurende de 17de en de 18de eeuw en in feite ook later nog was porselein een vast exportartikel uit zowel China als Japan. (...) Pas kort na 1600 werden er op grote schaal pogingen gedaan het Chinese blauw-wit in Europa na te maken. 2) Kakiemon is de naam van een Japanse familie, die vanaf de 17de eeuw porselein vervaardigt met rood en blauw glazuur 3) 17de eeuws Chinees porselein dat voor de export bestemd was en per 'kraak' (groot koopvaardijschip van Spaans/Portugese origine) werd vervoerd
		Delfts aardewerk, vaas, ca. 1680. De versiering imiteert Chinees porselein
	Verschillende fabrieken begonnen de decoraties van het kraakporselein 3) uit de Wan Li-periode te kopiëren en aan te passen: de beroemdste van deze fabrieken waren in Delft en dit tingeglazuurde aardewerk is algemeen bekend als Delfts blauw. Aanvankelijk werden de motieven tamelijk precies gekopieerd (voorzover een Noord-Nederlandse ambachtsman in staat was het werk van zijn tegenhanger in Ching-tê Chên te kopiëren), vooral in de randen die gewoonlijk waren uitgevoerd in het standaard 'Wan Li'-patroon van afwisselende rechthoekige en ovale cartouches, gevuld met bloemen, bladeren of kostbare voorwerpen. In het verdiepte gedeelte of het midden van de schotel had de schilder meer moeite en zijn zijn Chinese figuren bijna altijd dubbelgebogen, ietwat lachwekkend en ogenblikkelijk herkenbaar als Chinoiserie* in plaats van Chinees: meer als aanpassing dan als kopie.
Soms paste de schilder een Europees onderwerp toe als middenmotief met een 'Wan Li' -rand eromheen en natuurlijk hoefde hij niet aan Chinese vormen vast te houden: elke gewenste Europese vorm kon met het volste recht in 'Chinese'stijl gedecoreerd worden. Zoals we al zagen werd Chinees porselein besteld naar Europees model en het lijkt meer dan waarschijnlijk dat de houten modellen, die in 1635 naar Ching-tê Chên en in 1659 naar Japan werden gestuurd, in Delft waren beschilderd. Dus zouden we bij wijze van spreken een vaas kunnen hebben van in Japan vervaardigd porselein naar Europees model en beschilderd met een blauw-wit patroon ontleend aan een Hollandse imitatie van een Chinees origineel, dat zelf heel goed beïnvloed kan zijn geweest door een Hollandse versie van een vroeger Chinees motief. Geen wonder dat er enige stijlverwarring heerst!
	Blauw-wit aardewerk, dat zelf als een voortzetting van de Majolica techniek werd gemaakt, was het standaard aardewerk in de 17de en een groot deel van de 18de eeuw in bijna heel Europa. Omdat het altijd goedkoper bleef dan porselein werd het tot de 19de eeuw nooit geheel verdrongen door porselein. In Holland was Delft het middelpunt van de productie, hoewel Amsterdam en vele andere steden ook plateelbakkerijen bezaten. Chinese porseleinschilders en lakwerkers hebben weinig gemeen met westerse ambachtslieden, zelfs de perspectiefmethode verschilt. Lag het voor de hand dat in een Europa dat in de 15de eeuw slechts het geometrisch perspectief had ontdekt, het verticale perspectief zou zijn begrepen? Chinese landschappen, huizen en mensen konden daarom van elke serieuze beschouwing van de werkelijkheid worden uitgesloten; zij konden worden toegepast om hun nieuwigheid en exotische waas, terwijl hun feitelijke inhoud zo buitenissig was, dat hij bijna abstract werd.
Zo lang als de kopieën zich aan bepaalde regels hielden, zoals een luchtige toets, absurde houdingen, kostuums, gelaatsuitdrukking enzovoort, waren ze herkenbaar Chinees en passend als decoratie op kleine voorwerpen. Terwijl textielontwerpers naar Indiase sitsen* en Franse zijden stoffen keken (die opzichzelf ook aan oosterse stijlen waren ontleend maar met nog meer stappen daartussenin), keken de graveurs van decoratie-ontwerpen naar dit bloemrijke Cathay 4). De vroegste ontwerpen in deze stijl mengden andere motieven, klassiek of fantasie, vrij willekeurig met een chinoiserie, die in zijn samenraapsel van wankele bruggetjes, vervallen, op onmogelijke manieren in de lucht belande gebouwen, exotische vogels en besnorde Chinezen vooruitloopt op de rococo. Dit soort chinoiserie, die men misschien wel de belangrijkste kan noemen, bereikt zijn toppunt in de ontwerpen van Jean Baptiste Pillement.(...) 4) Naam waaronder China in de middeleeuwen in Europa bekend was