Exotisme: Ingres, Delacroix, Nash

Exotisme: Ingres, Delacroix, Nash

Ingres

Het archaïsche 1) ,het primitieve en het lineair-abstracte horen allemaal bij een Romantische tendens. Ingres' werk maakte deel uit van een periode waarin in geheel Europa Romantisch gevoel en Romantische kunst overheersten. Daarom werd lngres' klassicisme onvermijdelijk en wezenlijk beïnvloed door de Romantische visie van zijn tijd. Het resultaat was een Romantisch klassicisme, waarin Romantische, irrationele en anti-klassieke elementen binnendrongen - zowel wat betreft de vorm als de onderwerpen -en de algemene toon van het rationele klassicisme op een bijzondere manier wijzigden.(...)

1) Behorend tot een zeer oud tijdperk van een beschaving

Uit: M. Friedlaender, David to Delacroix. Cambridge Mass. 1968

Het 'Turkse Bad'werd in 1859 als een rechthoek geschilderd, in 1863 gewijzigd tot zijn huidige ronde vorm, waarbij de kleine figuur in het bad buiten proportie werd toegevoegd.(...) De directe herkomst van het onderwerp van dit schilderij was een geestige beschrijving van een vrouwenbad in Adrianopolis van een eeuw eerder door een Engelse lady in haar 'Turkse Brieven'. Maar in meer algemene zin is wat we hier zien een weerspiegeling van de Romantische smaak, zelfs bij de op de Grieken en Rafael georiënteerde lngres, voor het exotische en oriëntaalse - een smaak die het meest levendig tot uiting komt bij Delacroix en die ook aanwezig is in lngres' eigen vroegere 'Odalisques'.(...)

J. D. Ingres, Tekeningen voor de "Grote odalisk"

In tegenstelling tot Delacroix zag Ingres zijn odalisken niet als kleurige en bekoorlijke objecten, niet als zo maar iets exotisch, maar veel meer als een bepaald vrouwentype. De haremvrouw, die apathisch achterover leunt in haar kussens met haar poezelige, soepele ledematen open en bloot uitgestrekt, vormt de volmaakte uitdrukking van dit type. (...) De historische rol van Ingres ligt hierin, dat hij de kunst van zijn tijd zuiverde door zich te ontdoen van versleten formules en gebaren van een oud, muf klassicisme. Van alles wat Ingres gedurende een lang en arbeidzaam leven voortbracht, kon het nageslacht zich in artistiek opzicht slechts laven aan de tekeningen en een paar schilderijen: die enkele werken, die doordrongen zijn van het gotische'en het 'archaj'sche'en die zó het heldere en abstracte karakter kregen, dat ook te vinden is in de Japanse tekeningen, waar de grote tekenaar-schilders van de negentiende eeuw zo van hielden. Een Chinese of Japanse kunstenaar die in Griekenland verdwaald is geraakt.

Het exotisme

Het verleden kan als voorwendsel dienen om de eigen tijd te negeren of als toevluchtsoord; hetzelfde kan gelden voor verre landen en trouwens voor alles wat geen betrekking heeft op het dagelijks leven en de taak die volbracht moet worden. (...) De landen rond de Middellandse Zee werden iets heel anders dan een ervaring zonder weerslag op het huidige leven, waaruit men naar believen gebeurtenissen en helden kon kiezen; ze werden tot een heden met allerlei complicaties. (...) Het directe contact met het vreemde dwong er toe dit als anders te erkennen en niet langer als een verlengstuk van zichzelf.(...) Het is genoeg om de schommelingen in de betrekkingen van Delacroix met de moslim-landen te volgen om zich rekenschap te geven van deze ontdekking en wat zij met zich meebracht.

Uit: Eugénie de Keyser, L'occident romantique. Genève 1965

Voordat hij de Middellandse Zee heeft overgestoken, is de schilder gefascineerd door de Islam-zoals hij die meent te leren kennen uit de gedichten van Byron 1) of verhalen in tijdschriften en kranten; maar het blijft voor hem een fantasiewereld, waarvan hij zich kan bedienen, net als van de geschiedenis, om zijn eigen spookbeelden te belichamen: de smaak van bloed, geweld, van steigerende paarden en kostbare voorwerpen. Het is een theatraal en nachtmerrie-achtig oosten, waar verklede personages bedachte gebaren herhalen. Het directe contact met Afrika zal Delacroix openbaren wat geen enkel boek, geen enkel voorwerp hem heeft kunnen leren: de tegenwoordigheid van het onbekende. Hij ondergaat dan de confrontatie met een geheime, onbewogen wereld, die mysterieuzer is dan al zijn dromen en toch tastbaar. De schok is zo hevig, dat deze hem dwingt een nieuwe manier van schilderen te vinden. (...)

1) Engelse dichter tijdens de Romantiek

Delacroix

De vier maanden die hij in Marokko doorbracht vormden in zijn bestaan een periode van cruciale betekenis. Veel van zijn vroegere werk lijkt een vooruitwijzing naar zijn verblijf op het Afrikaanse continent en bijna alles wat hij nadien schilderde, draagt nog de sporen die hij tijdens dit sprookjesachtige avontuur had opgedaan.(...) Kort tevoren hadden de Fransen Algiers veroverd en nu was het noodzakelijk om met de sultan van Marokko zo snel mogelijk goede betrekkingen aan te knopen. Geheel onverwacht werd Delacroix de gelegenheid geboden een diplomatieke delegatie naar Marokko op diens missie te vergezellen.(...) Op 11 januari 1832 scheepte de kleine delegatie zich in en bijna twee weken later bereikte men Tanger, dat op Delacroix al dadelijk een overweldigende indruk maakte. Hij voelde zich iemand die droomt en die bang is dat de dingen die hij ziet hem zullen ontsnappen.Doch Delacroix was er de man niet naar om zijn indrukken zo maar te laten ontglippen: hij schreef brieven, hield een dagboek bij en legde talloze taferelen vast in haastige schetsen en snelle, maar trefzekere aquarellen.

Uit: Peter van Zonneveld, Romantische reizen: Delacroix in Marokko. in: NRC/Handelsblad 18 april 1986

Zo kwamen landschappen, interieurs, portretten, kostuums, dieren en planten in zeven lijvige albums terecht, waarvan er later vier verloren zijn gegaan. Ze zouden voor de schilder van onschatbare betekenis blijken: de droom werd tot in details genoteerd en gevisualiseerd en dat materiaal vormde de basis van schilderijen die soms bijna dertig jaar later hun definitieve gestalte kregen.(...) Te Algiers slaagde hij er in, met tekenstift, verf en penselen in een harem door te dringen. Hij vertoefde er enige uren en beleefde er ogenblikken van verrukking en vreemd geluk. De 'bekoorlijke menselijke gazellen' temidden van fluweel, zijde en goud brachten hem in een staat van koortsachtige opwinding. De lascieve loomheid van de oriëntaalse schonen met hun donkere ogen voerde hem terug naar de dagen van Homerus, zoals zijn schilderij 'Femmes d Alger' (1834) ons nu in het Louvre terugvoert naar de tijd van de Romantiek.

Eugène Delacroix, Muren van Moknes, schetsboek, tussen 1 en 5 april 1832

Uit: Brochure over het Royal Pavilion, z.n., z.j.

Royal Pavilion

Het gebouw dat Prins George in 1786 huurde, heette 'Brighton House', een aanzienlijke herenboerderij met bosjes, rozen en uitzicht op zee. Gedurende de lente en zomer van 1787 werd de boerderij verbouwd tot een Palladiaanse villa, met een centrale rotonde tussen twee vleugels die bekroond werd door een kleine koepel. Deze klassieke strengheid werd getemperd door ronde erkers en verfijnd smeedijzerwerk dat kenmerkend is voor de Regency stijl die nog steeds te zien is in Brighton en enkele andere steden. Tussen 1801 en 1804 werden balkons toegevoegd. Het paviljoen werd opnieuw uitgebreid. Aan iedere hoek van de voorgevel werd een ovale kamer toegevoegd. Juist in die periode adopteerde de Prins een realistische Chinese stijl voor interieurdecoratie. Weldra was hij bezeten van de oriënt.

De volgende architect legde de Prins prachtige tekeningen voor van een nieuw Paviljoen in Chinese stijl. Deze plannen werden nooit gerealiseerd hoewel de Prins de ontwerpen voor de opvallende met glas overkoepelde Koninklijke Stallen en Manège, voltooid in 1808, wel overnam. Het gebouw staat er nu nog. De stallen werden Indisch van opzet en weerspiegelden een nieuwe wending in het verlangen van de Prins naar Xanadu'). Hij ontbood Humphrey Repton en vroeg 'zijn mening over welke architectuurstijl het meest geschikt was voor het Paviljoen'. Repton antwoordde met prachtige waterverftekeningen (met flappen om de nieuwe situatie over de oude heen te tonen) van een Indisch Paviljoen.

1) Xanadu of Shang-tu was de zomerhoofdstad van de Mongoolse keizers van China. In een beroemd Engels gedicht uit de Romantiek wordt het als plaats van een pleziertuin genoemd.

John Nash, Royal Pavilion, Brighton 1815-1823

Humphrey Repton, Ontwerp voor het Royal Pavilion in Brighton

Maar waarschijnlijk waren zijn ontwerpen te zeer archeologisch verantwoord voor de fantasie van de Prins. Al deze architecten waren buitengewoon goed. Toch was het de beroemdste (en beruchtste) van allen, John Nash, die van 1815 tot 1822 het definitieve ontwerp maakte- het Royal Pavilion zoals het nu is. Het gebouw omvatte zeer gekunstelde ontwerpen en materialen: gietijzer werd met bijzonder veel vernuft toegepast. De bijzondere maar harmonieuze vorm was het resultaat van een perfecte vermenging van de talenten van Nash, de Koning en hun decorateurs. Het interieur was net zo fantastisch en maakte indruk op de bezoekers, of ze het mooi vonden of niet, door zijn buitensporige overdaad zoals uit hun opmerkingen blijkt.

Exotisme: Ingres, Delacroix, Nash Ingres Het archaïsche 1) ,het primitieve en het lineair-abstracte horen allemaal bij een Romantische tendens. Ingres' werk maakte deel uit van een periode waarin in geheel Europa Romantisch gevoel en Romantische kunst overheersten. Daarom werd lngres' klassicisme onvermijdelijk en wezenlijk beïnvloed door de Romantische visie van zijn tijd. Het resultaat was een Romantisch klassicisme, waarin Romantische, irrationele en anti-klassieke elementen binnendrongen - zowel wat betreft de vorm als de onderwerpen -en de algemene toon van het rationele klassicisme op een bijzondere manier wijzigden.(...) 1) Behorend tot een zeer oud tijdperk van een beschaving		*Uit: M. Friedlaender, David to Delacroix. Cambridge Mass. 1968*
	Het 'Turkse Bad'werd in 1859 als een rechthoek geschilderd, in 1863 gewijzigd tot zijn huidige ronde vorm, waarbij de kleine figuur in het bad buiten proportie werd toegevoegd.(...) De directe herkomst van het onderwerp van dit schilderij was een geestige beschrijving van een vrouwenbad in Adrianopolis van een eeuw eerder door een Engelse lady in haar 'Turkse Brieven'. Maar in meer algemene zin is wat we hier zien een weerspiegeling van de Romantische smaak, zelfs bij de op de Grieken en Rafael georiënteerde lngres, voor het exotische en oriëntaalse - een smaak die het meest levendig tot uiting komt bij Delacroix en die ook aanwezig is in lngres' eigen vroegere 'Odalisques'.(...)
		J. D. Ingres, Tekeningen voor de "Grote odalisk"
	In tegenstelling tot Delacroix zag Ingres zijn odalisken niet als kleurige en bekoorlijke objecten, niet als zo maar iets exotisch, maar veel meer als een bepaald vrouwentype. De haremvrouw, die apathisch achterover leunt in haar kussens met haar poezelige, soepele ledematen open en bloot uitgestrekt, vormt de volmaakte uitdrukking van dit type. (...) De historische rol van Ingres ligt hierin, dat hij de kunst van zijn tijd zuiverde door zich te ontdoen van versleten formules en gebaren van een oud, muf klassicisme. Van alles wat Ingres gedurende een lang en arbeidzaam leven voortbracht, kon het nageslacht zich in artistiek opzicht slechts laven aan de tekeningen en een paar schilderijen: die enkele werken, die doordrongen zijn van het gotische'en het 'archaj'sche'en die zó het heldere en abstracte karakter kregen, dat ook te vinden is in de Japanse tekeningen, waar de grote tekenaar-schilders van de negentiende eeuw zo van hielden. Een Chinese of Japanse kunstenaar die in Griekenland verdwaald is geraakt.
Het exotisme Het verleden kan als voorwendsel dienen om de eigen tijd te negeren of als toevluchtsoord; hetzelfde kan gelden voor verre landen en trouwens voor alles wat geen betrekking heeft op het dagelijks leven en de taak die volbracht moet worden. (...) De landen rond de Middellandse Zee werden iets heel anders dan een ervaring zonder weerslag op het huidige leven, waaruit men naar believen gebeurtenissen en helden kon kiezen; ze werden tot een heden met allerlei complicaties. (...) Het directe contact met het vreemde dwong er toe dit als anders te erkennen en niet langer als een verlengstuk van zichzelf.(...) Het is genoeg om de schommelingen in de betrekkingen van Delacroix met de moslim-landen te volgen om zich rekenschap te geven van deze ontdekking en wat zij met zich meebracht.		*Uit: Eugénie de Keyser, L'occident romantique. Genève 1965*
	Voordat hij de Middellandse Zee heeft overgestoken, is de schilder gefascineerd door de Islam-zoals hij die meent te leren kennen uit de gedichten van Byron 1) of verhalen in tijdschriften en kranten; maar het blijft voor hem een fantasiewereld, waarvan hij zich kan bedienen, net als van de geschiedenis, om zijn eigen spookbeelden te belichamen: de smaak van bloed, geweld, van steigerende paarden en kostbare voorwerpen. Het is een theatraal en nachtmerrie-achtig oosten, waar verklede personages bedachte gebaren herhalen. Het directe contact met Afrika zal Delacroix openbaren wat geen enkel boek, geen enkel voorwerp hem heeft kunnen leren: de tegenwoordigheid van het onbekende. Hij ondergaat dan de confrontatie met een geheime, onbewogen wereld, die mysterieuzer is dan al zijn dromen en toch tastbaar. De schok is zo hevig, dat deze hem dwingt een nieuwe manier van schilderen te vinden. (...) 1) Engelse dichter tijdens de Romantiek
Delacroix De vier maanden die hij in Marokko doorbracht vormden in zijn bestaan een periode van cruciale betekenis. Veel van zijn vroegere werk lijkt een vooruitwijzing naar zijn verblijf op het Afrikaanse continent en bijna alles wat hij nadien schilderde, draagt nog de sporen die hij tijdens dit sprookjesachtige avontuur had opgedaan.(...) Kort tevoren hadden de Fransen Algiers veroverd en nu was het noodzakelijk om met de sultan van Marokko zo snel mogelijk goede betrekkingen aan te knopen. Geheel onverwacht werd Delacroix de gelegenheid geboden een diplomatieke delegatie naar Marokko op diens missie te vergezellen.(...) Op 11 januari 1832 scheepte de kleine delegatie zich in en bijna twee weken later bereikte men Tanger, dat op Delacroix al dadelijk een overweldigende indruk maakte. Hij voelde zich iemand die droomt en die bang is dat de dingen die hij ziet hem zullen ontsnappen.Doch Delacroix was er de man niet naar om zijn indrukken zo maar te laten ontglippen: hij schreef brieven, hield een dagboek bij en legde talloze taferelen vast in haastige schetsen en snelle, maar trefzekere aquarellen.		Uit: Peter van Zonneveld, Romantische reizen: Delacroix in Marokko. in: NRC/Handelsblad 18 april 1986
	Zo kwamen landschappen, interieurs, portretten, kostuums, dieren en planten in zeven lijvige albums terecht, waarvan er later vier verloren zijn gegaan. Ze zouden voor de schilder van onschatbare betekenis blijken: de droom werd tot in details genoteerd en gevisualiseerd en dat materiaal vormde de basis van schilderijen die soms bijna dertig jaar later hun definitieve gestalte kregen.(...) Te Algiers slaagde hij er in, met tekenstift, verf en penselen in een harem door te dringen. Hij vertoefde er enige uren en beleefde er ogenblikken van verrukking en vreemd geluk. De 'bekoorlijke menselijke gazellen' temidden van fluweel, zijde en goud brachten hem in een staat van koortsachtige opwinding. De lascieve loomheid van de oriëntaalse schonen met hun donkere ogen voerde hem terug naar de dagen van Homerus, zoals zijn schilderij 'Femmes d Alger' (1834) ons nu in het Louvre terugvoert naar de tijd van de Romantiek.
		Eugène Delacroix, Muren van Moknes, schetsboek, tussen 1 en 5 april 1832
Uit: Brochure over het Royal Pavilion, z.n., z.j.	Royal Pavilion Het gebouw dat Prins George in 1786 huurde, heette 'Brighton House', een aanzienlijke herenboerderij met bosjes, rozen en uitzicht op zee. Gedurende de lente en zomer van 1787 werd de boerderij verbouwd tot een Palladiaanse villa, met een centrale rotonde tussen twee vleugels die bekroond werd door een kleine koepel. Deze klassieke strengheid werd getemperd door ronde erkers en verfijnd smeedijzerwerk dat kenmerkend is voor de Regency stijl die nog steeds te zien is in Brighton en enkele andere steden. Tussen 1801 en 1804 werden balkons toegevoegd. Het paviljoen werd opnieuw uitgebreid. Aan iedere hoek van de voorgevel werd een ovale kamer toegevoegd. Juist in die periode adopteerde de Prins een realistische Chinese stijl voor interieurdecoratie. Weldra was hij bezeten van de oriënt.
De volgende architect legde de Prins prachtige tekeningen voor van een nieuw Paviljoen in Chinese stijl. Deze plannen werden nooit gerealiseerd hoewel de Prins de ontwerpen voor de opvallende met glas overkoepelde Koninklijke Stallen en Manège, voltooid in 1808, wel overnam. Het gebouw staat er nu nog. De stallen werden Indisch van opzet en weerspiegelden een nieuwe wending in het verlangen van de Prins naar Xanadu'). Hij ontbood Humphrey Repton en vroeg 'zijn mening over welke architectuurstijl het meest geschikt was voor het Paviljoen'. Repton antwoordde met prachtige waterverftekeningen (met flappen om de nieuwe situatie over de oude heen te tonen) van een Indisch Paviljoen. 1) Xanadu of Shang-tu was de zomerhoofdstad van de Mongoolse keizers van China. In een beroemd Engels gedicht uit de Romantiek wordt het als plaats van een pleziertuin genoemd.
John Nash, Royal Pavilion, Brighton 1815-1823
		Humphrey Repton, Ontwerp voor het Royal Pavilion in Brighton
	Maar waarschijnlijk waren zijn ontwerpen te zeer archeologisch verantwoord voor de fantasie van de Prins. Al deze architecten waren buitengewoon goed. Toch was het de beroemdste (en beruchtste) van allen, John Nash, die van 1815 tot 1822 het definitieve ontwerp maakte- het Royal Pavilion zoals het nu is. Het gebouw omvatte zeer gekunstelde ontwerpen en materialen: gietijzer werd met bijzonder veel vernuft toegepast. De bijzondere maar harmonieuze vorm was het resultaat van een perfecte vermenging van de talenten van Nash, de Koning en hun decorateurs. Het interieur was net zo fantastisch en maakte indruk op de bezoekers, of ze het mooi vonden of niet, door zijn buitensporige overdaad zoals uit hun opmerkingen blijkt.