Een Nieuwe Realist: Arman

In het volgende artikel wordt de gedachtenwereld van de groep en de specifieke werkwijze van Arman uiteengezet.

(...) De Nieuwe Realisten -oorspronkelijk een Franse groep, de term is bedacht door de Franse criticus Restany- werken met zogenaamde ready- mades: objecten, die uit de 'alledaagse' werkelijkheid zelf komen en wijzen op hun beurt met die objecten weer naar de werkelijkheid terug. Het belangrijkste van deze vernieuwing lijkt mij de grote vrijheid, die de beeldende kunst ten opzichte van zijn materiaal heeft gekregen. Het mag van verf, maar al het andere materiaal is ook goed. De vraag is, of de Nieuwe Realisten, nu dit enorme reservoir met nieuw materiaal is vrijgekomen, er ook inderdaad iets mee doen. (...) Nu de eerste eenmanstentoonstelling van een Nieuwe Realist, de zesendertigjarige Fransman Arman (Fernandez) in het Stedelijk Museum onderdak heeft gevonden, lijkt het nuttig de resultaten van de theorie eens nader te bekijken. Het is in ieder geval prettig, dat er weer eens iets nieuws te zien is. (...) Arman is, net als de andere Nieuwe Realisten, een aanwijzer, zoals een onderwijzer ons vroeger op school met de kaartenstok een onbekende plaats (...) aanwees. Wat hij maakt is eigenlijk didactische kunst. Met zijn werk wijst hij naar de werkelijkheid terug. Nu doet alle kunst dat min of meer, maar ik geloof niet dat het ooit op zo'n bewust- amusante manier is gebeurd als nu. Het is alsof de Nieuwe Realisten beseffen, dat we het grootste deel van ons leven buiten de musea lopen. Vanuit dat relatieve levensgevoel geven zij aanwijzingen hoe die zee van tijd het beste te genieten: een zo genuanceerd mogelijk observeren van de werkelijheid, niet wachten met kijken tot we kunst zien. Het gaat er namelijk om, dat dit idee zo goed mogelijk in het werk zelf wordt verstopt. Arman nu lijkt me een meester in dit verstoppen. Zijn werk kent vier hoofdthema's: accumulation (opeenstapeling van objecten zoals 'Malheur aux barbus', een aantal oude elektrische scheerapparaten), poubelles (objecten in een bak gestort), colère (verbrijzeling van bijvoorbeeld een viool, waarvan de stukken worden bevestigd op de plaats, waar ze terechtkomen) en coupe (in stukken gezaagd of gehakt object). (...)

Arman duwt zijn materiaal wel een bepaalde richting in. Een groot aantal aan elkaar bevestigde vijlen wordt 'Manhattan', een heel trefzekere titel, want je ziet New York. Arman maakt een zogenaamd portrait-robot: een glazen kastje met verschillende voorwerpen erin, die met één persoon te maken hebben. (In het kastje over zijn vrouw Eliane ontdekte ik een bandje met haar stem) Een andere doos met een glazen wand bevat alleen maar post (L'affaire du courrier) met een lijst, waarop alle namen van de Nieuwe Realisten en de kwalificatie 'truqueurs et imposteurs'. Een accumulatie van kapotte poppen heet 'Massacre des innocents'. Er is een zaal met aan de wanden verbrijzelde of in stukken gehakte muziekinstrumenten, onder andere 'Le Quintetté, met precies de instrumenten van het strijkkwartet. Een heel mooi werkstuk vond ik een accumulatie van theelood van wijnflessen, waardoor een egaal vlak is ontstaan, waar het rood en zilver op de meest verrassende plaatsen uitspringen: 'Quand le vin est tiré'. Een glazen doos met ouderwetse beddeknoppen: 'Les souvenirs de Casanova'. Wat geeft het materiaal als de vonk overschiet?

Arman is, zoals de meeste Nieuwe Realisten, een relativist. Zijn werk zit vol humor. Toch schijnt dat laatste nog niet helemaal te mogen, getuige de overigens goede inleiding van Restant' in de catalogus: Iedereen is natuurlijk vrij die vergroting van de expressieve kracht van het gevonden voorwerp humoristisch op te vatten; er schuilt evenwel slechts gezond verstand in, maar het gezonde verstand wekt altijd in het openbaar de lachlust op. Voor Arman is de humor in ieder geval maar een bijverschijnsel. Misschien dat de humor binnenkort, naast het idee, in de schilderkunst ook officieel mag. Want het lijdt geen twijfel, dat Arman het idee weer eens in de beeldende kunst heeft geïntroduceerd. Het is alsof hij zeggen wil: Zó ziet een in stukken gezaagde viool eruit. Restant' heeft gelijk als hij schrijft: Arman is een realist, die zich losgemaakt heeft van de verstarde gewoontes en vooroordelen in de visuele waarneming.

Deze toelichting schreef Arman zelf als begeleidende tekst in een catalogus van zijn werk.

Mijn eerste werkelijke accumulation van objecten was er een van radiolampen. Voor 10 frs had ik radiolampen gevonden die ik in de inkt doopte en dan op het doek kapot smeet. Ik had dus kisten vol radiolampen. In 1959 zag ik opeens al die zwarte, glanzende, zilverachtige radiolampen bij elkaar op een hoop liggen en dat, samen met mijn belangstelling voor alles wat met afval te maken heeft, gaf de stoot tot mijn accumulations...
De accumulations zijn in twee categorieën onder te brengen: de losse accumulations en de ingesloten, in plexiglas gegoten accumulations. Dat is een duidelijk onderscheid. De rest is een kwestie van details. In beide categorieën treft men variaties aan. Zo zijn er bijvoorbeeld accumulations cvan doorgezaagde objecten maar ook van heel kleine dingen, korrels die zichzelf als zodanig opheffen, een oppervlak worden, zoals er ook accumulations zijn waarbij de objecten een uitgesproken eigen betekenis houden, zoals gasmaskers of violen. Het loopt van het ene uiterste tot het andere, het hele register ....

Ik had indertijd een term bedacht: 'de kritieke hoeveelheid', elk object had zijn eigen kritieke massa. Daarmee echter maakte ik mezelf en anderen ongewild wat wijs. Want het kritieke veelvoud van een viool kan tweeduizend zijn, zodat je geen viool meer ziet, maar het kan ook het moment zijn waarop de viool zich nog net als viool manifesteert, dat hangt er maar van af wat je wilt zeggen...

Liever zou ik willen spreken van een kritieke toestand; bij kleine klinknagels of schroeven heb'je misschien al bij een accumulation van 10 x 10 cm een kritieke hoeveelheid, waarbij de schroeven of nagels nog net te onderscheiden zijn, bij 2m x 1,60m is dat uitgesloten, dan heb je een oppervlak, dan moet je op een halve meter afstand gaan staan om te kunnen zien wat het is...Bij kogeltjes is het weer heel anders, daarbij is de lichtwerking erg groot. Elk object heeft zijn eigen eigenschappen. De volmaakte kennis van de visuele impact van de dingen is voor mij eigenlijk het middel waarmee ik me uitdruk ....

Om de relatieve tegenstelling tussen de losse en de gegoten accumulations nader aan te geven, zou je kunnen stellen dat de losse accumulation een zuivere geste is, hoewel het nadrukkelijk toevallige van de inhoud de spontaniteit een beetje aantast. Dan zou bijvoorbeeld gewoon 'een hoop' spontaner zijn of de ongewijzigde toestand'. Ik heb wel dingen in 'ongewijzigde toestand' gemaakt, zoals de koffer van de Montaigu, die ik op een plank heb gemonteerd of de flessen spuitwater... Soms zijn dat reeksen van objecten in de vorm waarin ik ze vond .... ln het begin werkte ik niet met nieuwe dingen om zuiver economische redenen....
Ik houd er een heel eenvoudige theorie op na, ik heb altijd de overtuiging gehad dat objecten hun eigen compositie vormen. Mijn ingreep hield slechts in, dat ik ze zich liet voegen tot een eigen compositie... In laatste instantie laat niets zich beter controleren dan het toeval. Wanneer het toeval aan wetmatigheid onderworpen is, aan een hoeveelheid bijvoorbeeld, is er geen sprake meer van toeval. Het toeval is mijn grondstof, mijn basis.....