Alberti

In 1435 publiceerde de Florentijnse humanist Leon Battista Alberti een boek over schilderkunst, dat snel in brede kring bekendheid kreeg. Centraal in deze verhandeling staat onder meer het begrip 'historia'. Hiermee bedoelde Alberti dat in een verhaal ook het verloop der gebeurtenissen diende te worden weergegeven. Dat is op een schilderij natuurlijk heel moeilijk te verwerkelijken. Alberti moet zich ook terdege hebben gerealiseerd welke problemen dit met zich meebracht. Wat hij voorstond, was een verhalende stijl waarin de vertelling werd aangeboden in de vorm van actie en reactie van de verschillende personen - die dus van symbolen veranderden in acteurs op een denkbeeldig toneel. Om aan deze eisen te voldoen, had de schilderkunst een hele verzameling nieuwe technieken nodig, die door Alberti dan ook in zijn boek omschreven en uitgewerkt worden.

Eerst diende het 'toneel' te worden neergezet: een illusionistische ruimte waarin de 'acteurs' werkelijk konden bewegen. In het eerste hoofdstuk van zijn boek behandelt Alberti dus het creëren van ruimtelijkheid door middel van het perspectivisch stelsel. (...) De praktijk van de schilderkunst werd natuurlijk beïnvloed door de manier waarop een kunstenaar een tekst las, uitlegde en zich voorstelde. (...) Maar van het standpunt van de beeldende kunstenaar bezien zijn zelfs de verhalen van de middeleeuwse heiligenlevens heel sober en weinig informatief. Details die een schilder absoluut moet weten ontbreken volkomen. (...) Een schilder moet uitdenken hoe de verschillende figuren gekleed zouden zijn, in wat voor ruimte de gebeurtenis plaatsvond enzovoort. Een schilder zocht dus in zijn eigen omgeving naar beelden en op die manier is het realisme ongemerkt in de schilderkunst binnengeslopen.