Robert Venturi: complexiteit en tegenspraak in architectuur

Woonhuis in Chestnut Hill, Pa. Venturi en Rauch, 1962

Dit gebouw doet recht aan de leus complexiteit en tegenspraak: het is complex èn eenvoudig; open èn gesloten; groot èn klein; enkele elementen zijn goed op het ene niveau en slecht op een ander. (...)
De binnenruimtes zijn complex en hebben geforceerde vormen door hun onderlinge relaties. Zij beantwoorden aan de complexiteit die enerzijds verbonden is aan het woonprogramma als zodanig en anderzijds aan de paar grillen die er nog mee door kunnen voor een individueel huis.
Daarentegen is de buitenvorm - met de als een scherm werkende muur en het puntgeveldak - die de ingewikkelde binnenruimte omsluit eenvoudig en consistent: hij geeft van dit huis de schaal naar buiten toe aan. De voorzijde met zijn conventionele combinatie van deur, ramen, schoorsteen en puntgevel, schept een bijna symbolische afbeelding van een huis.

Robert Venturi Zijn eerste boek, Complexity and Contradiction, publiceerde Venturi (1925) in een reeks over de theoretische grondslagen van de moderne architectuur. Hierin zette hij al zijn bezwaren tegen het modernisme op een rijtje zoals in het fragment hieronder is te zien. Het leek je reinste ketterij: de slogan van Mies 'minder is meer' draaide hij om tot 'minder is vervelend'. Bij zijn eclectische keuze toonde hij een voorkeur voor zulke uiteenlopende inspiratiebronnen als het maniërisme en de pop art. Bovendien had hij veel belangstelling voor het straatbeeld met al zijn reclames en andere aandachtstrekkers. 'Speelse' architectuur: een zachtzinnig manifest Ik houd van complexiteit en tegenspraak in architectuur. Ik houd niet van het onsamenhangende, het willekeurige van 'zwakke' architectuur, ook niet van de overdreven ingewikkeldheid van pittoreske of expressionistische architectuur. Ik pleit daarentegen voor een complexe architectuur vol tegenspraak, gebaseerd op de rijkdom en de tegenstrijdigheden van eigentijdse ervaringen met inbegrip van de ervaringen inherent aan kunst. De traditionele elementen van de architectuur volgens Vitruvius: degelijkheid, doeltreffendheid en schoonheid (firmitas, utilitas en venustas) geven al complexiteit en tegenspraak aan. Vandaag de dag lopen de eisen van programma, constructie, technische kwaliteiten en zeggingskracht zelfs in afzonderlijke gebouwen in een eenvoudige context meer uiteen en zijn ze strijdiger met elkaar dan vroeger ooit voorstelbaar was. De vergroting van dimensies en schaal in de architectuur van stedelijke en regionale planningen maken de moeilijkheden groter. Ik ben blij met de problemen en buit de onzekerheden uit. Door tegenspraak en complexiteit te omarmen mik ik op vitaliteit en validiteit. Architecten kunnen zich niet meer laten inpakken door de puriteinse en moralistische taal van de 'orthodox' moderne architectuur. Ik heb liever elementen die overal vandaan komen dan 'pure', liever compromissen dan 'zuiverheid', liever 'krom' dan 'recht', liever dubbelzinnig dan uitgesproken, liever pervers en onpersoonlijk, vervelend en interessant, liever conventioneel dan origineel, liever aangepast dan exclusief, liever weelderig dan eenvoudig. Geef mij maar traditionele middelen èn vernieuwende, tegenstellingen en dubbelzinnigheden in plaats van dat heldere en directe. Ik kies voor wanordelijke vitaliteit en niet meer voor een vanzelfsprekende eenheid.. Het onlogische hoort er voor mij bij en ik spreek me uit voor dualiteit.		Uit: R. Venturi, Complexity and Contradiction in Architecture, Londen 1977
The Big Duck bij Rivierhead New York. Venturi beschouwt de gebruikelijke moderne architectuur als 'duck'. De vorm van het gebouw zegt iets voor de inhoud zoals bij dit voorbeeld. Venturi wil een architectuur die minder eenduidig is en veel betekenislagen heeft door gebruik van symbolische vormen en ornamenten.
Ik ben meer voor de rijkdom dan voor de helderheid van betekenis, voor de impliciete èn voor de expliciete functie. Ik heb een voorkeur voor 'zowel als' boven 'of of', 'zwart èn wit en soms grijs' boven 'zwart of wit'. Sterke architectuur roept een veelheid van betekenislagen en aandachtspunten op, die tegelijkertijd op vele manieren zijn te lezen. Complexe en tegenstrijdige architectuur moet in de aanvaardbaarheid van het totaal naar voren komen. Zij heeft de moeilijke opdracht om alomvattend te zijn en daar een eenheid in te bereiken, in plaats van die eenheid te verkrijgen door het uitsluiten van mogelijkheden. Meer is niet minder. 'Orthodox' moderne architecten hebben onvoldoende of niet consequent oog gehad voor complexiteit. Bij hun poging met de traditie te breken en helemaal opnieuw te beginnen idealiseerden zij het primitieve en elementaire ten koste van verscheidenheid en raffinement. Als revolutionairen juichten zij de nieuwheid van moderne functies toe en zij letten niet op hun gecompliceerdheid. Als puriteinse hervormers pleitten zij voor de scheiding en uitsluiting van elementen in plaats van tegengestelde eisen op te nemen. (...)
Robert Venturi, Entrées, 1977
Nu kijken we daar anders tegenaan: De overgang van een opvatting van het leven als iets essentieel eenvoudigs en ordelijke naar een opvatting van het leven als iets dat complex is en ironisch maakt elk individu bij het volwassen worden door. Maar bepaalde tijdperken stimuleren deze ontwikkeling; zij hebben een paradoxale of dramatische zienswijze, die het hele intellectuele toneel kleurt. (...) Uit eenvoud en orde wordt rationalisme geboren, maar rationalisme blijkt ontoereikend in perioden van ontreddering. Dan moet evenwicht geschapen worden uit tegenstellingen. De innerlijke vrede die de mens dan bereikt moet wel een spanning tussen tegenstellingen en onzekerheden weergeven ... Een gevoel voor het schijnbaar tegenstrijdige staat het naast elkaar bestaan van ogenschijnlijk ongelijke zaken toe en juist hun gebrek aan overeenstemming suggereert een zekere mate van waarheid. (...) De volmaakte paviljoens van Mies hebben een waardevolle bijdrage geleverd aan de architectuur maar het selectieve van hun inhoud en taal is evenzeer hun beperking als hun kracht. (...) Maar waar eenvoud geen effect sorteert is het resultaat 'simpelheid'. Schetterende vereenvoudiging heeft een gladgestreken architectuur als resultaat. Minder blijkt stomvervelend.
	Woonhuis in Chestnut Hill, Pa. Venturi en Rauch, 1962 Dit gebouw doet recht aan de leus complexiteit en tegenspraak: het is complex èn eenvoudig; open èn gesloten; groot èn klein; enkele elementen zijn goed op het ene niveau en slecht op een ander. (...) De binnenruimtes zijn complex en hebben geforceerde vormen door hun onderlinge relaties. Zij beantwoorden aan de complexiteit die enerzijds verbonden is aan het woonprogramma als zodanig en anderzijds aan de paar grillen die er nog mee door kunnen voor een individueel huis. Daarentegen is de buitenvorm - met de als een scherm werkende muur en het puntgeveldak - die de ingewikkelde binnenruimte omsluit eenvoudig en consistent: hij geeft van dit huis de schaal naar buiten toe aan. De voorzijde met zijn conventionele combinatie van deur, ramen, schoorsteen en puntgevel, schept een bijna symbolische afbeelding van een huis.