Postmodernisme: Alchymia en Memphis

Sottsass werd medewerker van Studio Alchymia, de Milanese 'groep' die in 1979 werd gevormd door Alessandro Mendini, uitgever van Domus 1) (...). Het werk van Alchymía, speciaal dat van Mendini, heeft veel elementen van 'banaal design' zoals zijn 'Prouststoel' uit 1978, gedecoreerd in divisionistische 2) trant à la Seurat, of zijn tweedehands meubilair uit hetzelfde jaar, beschilderd in de stijl en de kleuren van Kandinsky. Mendini's werk is karakteristiek voor een tijdperk van eclecticisme dat dit soort manifestaties toelaat. Het duurde echter niet lang of Sottsass, de nestor van het Italiaanse design, scheidde zich af van Alchymia om zijn eigen groep, Memphis, te vormen; hij omringde zich met ontwerpers die alle onder de dertig waren. De groep werd opgericht in 1981.

1) toonaangevend tijdschrift voor design
2) schilderwijze in stippeltechniek met ongemengde kleuren

Het motief voor de keus van de naam Memphis is raadselachtig, maar het was duidelijk ingegeven door Bob Dylans plaat 'Stuck inside of Mobile with the Memphis Blues again' (1966), die telkens weer gedraaid werd op bijeenkomsten van de groep. (...)
Net als de naam van de stad is 'Memphis' dubbelzinnig: het verwijst zowel naar Memphis, Tennessee als naar de stad uit de oude Egyptische cultuur. Niets past beter als naam voor een postmoderne stijl dan een vermenging van pop en oude cultuur, want, zoals we zullen zien, een revival van het klassicisme is een andere zuil in het bouwwerk van het postmodernistische design. In een verwarde tijd, waarin gevoel voor het verleden en popcultuur elkaar ontmoeten, kan Memphis misschien beschreven worden als de 'fruitsalade' die er het resultaat van is. Deze culinaire beeldspraak is niet misplaatst in een karakterisering van de 'stijl'. (...)

De objecten van Memphis lijken bijna eetbaar, geschilderd in kleuren van voedsel met verwijzingen naar cassata-ijs en tutti-frutti. De stoffen van Nathalie du Pasquier zijn zelfs te vergelijken met snoepjeswikkels. Memphis vertegenwoordigt veel verschillende gezichtspunten onder de paraplu van één naam. Het werk van Michele de Lucchi is het meest helder: hij was, net als Sottsass, lid van Alchymia en in die tijd, in 1979, herontwierp hij industrieel vormgegeven apparaten als ventilatoren, stofzuigers en strijkijzers, die hij kleurde met babyblauw, make-up roze en geel. Zijn Memphis-werk is doorgaans symmetrisch. Hij gebruikt veel 'op-art' zwartwit, in contrast met warme en koude kleuren. De Lucchi beweert dat hij met Nieuwjaar 1980 in Londen geïnspireerd was geraakt door de punkers en hun bizarre make-up. Maar hij werd ook beïnvloed door de herleving van de jaren '50 in Milaan in 1977.

Modernisme en postmodernisme De modernistische ideologie is anti-traditioneel te noemen; de modernisten zagen hun bezigheden en belangstelling als een breuk met de tradities van de kunst. Keek men in de negentiende eeuw vooral naar een tamelijk mythisch verleden, de modernisten hielden de blik gericht op een even vage en mythische toekomst. De vrij algemene afkeer van het gebruik van ornament kan men dus in deze zin begrijpen: het ornament in de negentiende eeuw was veelal historisch van afkomst, behoorde niet tot de pure, formele middelen van architectuur en vormgeving en ook het psychologisch mechanisme van associatie behoorde in de ogen van de modernisten niet tot deze middelen, die het wezen van architectuur en vormgeving uitmaken.(...)
	Vanaf ongeveer het midden van de jaren zeventig is er een generatie van vormgevers opgestaan, die zich nogal massaal verzet tegen de puristische en functionalistische uitgangspunten van de modernisten. Zij worden tegenwoordig de post-modernisten genoemd. (...) Waren de modernisten bijna altijd doodserieus, de postmodernisten etaleren graag een zeker gevoel voor humor. Dat maakt ze overigens ook zeer ongrijpbaar en dubbelzinnig. Want niet alleen zijn meubels utilitaire producten (modern) of rituele totems (postmodern), het lijken immers ook vaak polemische argumenten te zijn in een debat voor ingewijden omtrent de kwestie van goede vormgeving. Ook hierin schuilt de dubbelzinnigheid van het postmodernisme: het is vaak niet duidelijk wat precies de bedoeling is, een ironisch argument of een serieus alternatief.
Studio Alchymia en Memphis In de jaren zestig verzamelde zich rond de ontwerper Ettore Sottsass, geboren in 1917, een kring van jonge, alternatieve ontwerpers, die hem als hun voorloper zagen. Zo ontstond in Italië de zogenaamde 'Architettura Radicale', ook wel aangeduid als 'anti-design' of 'contradesign'. Tijdens chaotische, soms bizarre happenings in hun vrije avonduren gingen zij geheel volgens hun eigen fantasie te werk. Ze gebruikten daarbij objecten en beelden uit de populaire cultuur en zondigden zo met opzet tegen de 'Goede Smaak'. Hiermee protesteerden ze tegen de steriele, zakelijke en ook elitaire design-praktijk, waar de meesten van deze zelfde radicale ontwerpers overigens zonder problemen overdag voor werkten.		*Uit: Ghislain Kieft, Modernisme en Postmodernisme. in: Memphis. Cat. Kruithuis, 's-Hertogenbosch 1984*
Ettore Sottsass, Ruimteverdeler 'Carlton ; 1981
Sottsass werd medewerker van Studio Alchymia, de Milanese 'groep' die in 1979 werd gevormd door Alessandro Mendini, uitgever van Domus 1) (...). Het werk van Alchymía, speciaal dat van Mendini, heeft veel elementen van 'banaal design' zoals zijn 'Prouststoel' uit 1978, gedecoreerd in divisionistische 2) trant à la Seurat, of zijn tweedehands meubilair uit hetzelfde jaar, beschilderd in de stijl en de kleuren van Kandinsky. Mendini's werk is karakteristiek voor een tijdperk van eclecticisme dat dit soort manifestaties toelaat. Het duurde echter niet lang of Sottsass, de nestor van het Italiaanse design, scheidde zich af van Alchymia om zijn eigen groep, Memphis, te vormen; hij omringde zich met ontwerpers die alle onder de dertig waren. De groep werd opgericht in 1981. 1) toonaangevend tijdschrift voor design 2) schilderwijze in stippeltechniek met ongemengde kleuren		*Uit: Michael Collins, Towards Post-modernism. Boston 1987*
	Het motief voor de keus van de naam Memphis is raadselachtig, maar het was duidelijk ingegeven door Bob Dylans plaat 'Stuck inside of Mobile with the Memphis Blues again' (1966), die telkens weer gedraaid werd op bijeenkomsten van de groep. (...) Net als de naam van de stad is 'Memphis' dubbelzinnig: het verwijst zowel naar Memphis, Tennessee als naar de stad uit de oude Egyptische cultuur. Niets past beter als naam voor een postmoderne stijl dan een vermenging van pop en oude cultuur, want, zoals we zullen zien, een revival van het klassicisme is een andere zuil in het bouwwerk van het postmodernistische design. In een verwarde tijd, waarin gevoel voor het verleden en popcultuur elkaar ontmoeten, kan Memphis misschien beschreven worden als de 'fruitsalade' die er het resultaat van is. Deze culinaire beeldspraak is niet misplaatst in een karakterisering van de 'stijl'. (...)
De objecten van Memphis lijken bijna eetbaar, geschilderd in kleuren van voedsel met verwijzingen naar cassata-ijs en tutti-frutti. De stoffen van Nathalie du Pasquier zijn zelfs te vergelijken met snoepjeswikkels. Memphis vertegenwoordigt veel verschillende gezichtspunten onder de paraplu van één naam. Het werk van Michele de Lucchi is het meest helder: hij was, net als Sottsass, lid van Alchymia en in die tijd, in 1979, herontwierp hij industrieel vormgegeven apparaten als ventilatoren, stofzuigers en strijkijzers, die hij kleurde met babyblauw, make-up roze en geel. Zijn Memphis-werk is doorgaans symmetrisch. Hij gebruikt veel 'op-art' zwartwit, in contrast met warme en koude kleuren. De Lucchi beweert dat hij met Nieuwjaar 1980 in Londen geïnspireerd was geraakt door de punkers en hun bizarre make-up. Maar hij werd ook beïnvloed door de herleving van de jaren '50 in Milaan in 1977.
	Een voorbeeld van die tendens is zijn stoel 'First' met zijn blauwe cirkelvormige rugleuning en bollen als armsteunen. Kitsch of slechte smaak werd weer serieus genomen, vooral in Italië, na de publicatie van essays hierover (...) in 1969. Sottsass begon 'goedkope' materialen te gebruiken zoals laminaat en plastic. Bijna de hele Memphisgroep gebruikt gekleurd laminaat met marmer-imitatie, nep-oppervlakken die een gewetensvolle Arts & Crafts 3) ontwerper zich om zouden doen draaien in zijn graf. Andere invloeden blijken uit kleuren gebaseerd op derde wereld-vlaggen en stoffen - deze hebben in het bijzonder de stoffen van Nathalie du Pasquier geïnspireerd - en alles van Hollywood-Deco tot asymmetrisch meubeldesign uit de jaren '50. (...) Verwijzingen naar specifiek Italiaanse materialen, zoals mozaiek en marmer komen bijzonder veel voor, terwijl wat glas betreft een lange Venetiaanse traditie gezien kan worden achter de ontwerpen van Sottsass. 3) Engelse beweging ter bevordering van het kunstambacht en verantwoord ontwerp
Het werk van Sottsass in dit medium is opwindend: zijn asymmetrische glazen fruitschaal 'Sol' heeft een vleugje van de jaren '50 in zich, terwijl een paar van zijn vazen uit 1983 interessante mengvormen zijn van een industrieel vervaardigde elektriciteits-isolator en 'traditionele' Venetiaanse vormen van decoratie: gekleurde slinger-lijnen en uitstekende knoppen. Eén van de meest begaafde, met Memphis geassocieerde jonge ontwerpers is Matteo Thun, wiens keramiek een weerklank is van de interesse in aan mensen en dieren ontleende vormen bij Sottsass. Sottsass' bergmeubel 'Carlton' van plastic laminaat (1981) heeft als centrale figuur de gestileerde vorm van een mens; Thuns keramische werken zijn pralende vogels. Eén van de beste ervan, een geometrische vorm in grijs, roze en mauve, heet heel toepasselijk 'Strijdlustige pelikaan' (1982).