Bijbelse verhalen over schepping en zondeval: bronzen deuren kathedralen

Het was de bedoeling hiermee parallellen aan te geven tussen bepaalde gebeurtenissen uit het Oude en het Nieuwe Testament. Inderdaad lijkt dat op te gaan voor de koppeling van scènes zoals de zondeval met de kruisiging op de derde rij en het levendige verhaal van de vermaning van Adam en Eva met het oordeel van Pilatus over Christus. De stijl van deze dramatische reliëfs geeft aan dat de kunstenaar terug greep op modellen die bekend zijn uit verluchte handschriften. In feite komt de scène waarin God Adam veroordeelt, Adam de schuld geeft aan Eva en Eva in elkaar krimpt en de slang aanwijst als de ware boosdoener, opmerkelijk overeen met dezelfde episode zoals die wordt voorgesteld in een vroeg manuscript.

Dit wekt de suggestie dat de ontwerper kon beschikken over een boek met voorbeelden in de vorm van vroeg-Christelijke miniaturen. Deze Ottoonse vertellende stijl zoals die naar voren komt uit de bronzen reliëfs vertoont een duidelijk 'expressionistische' visie in de schamelheid van de figuren. De cire-perdu methode om de fijne figuren te gieten maakte het de kunstenaars mogelijk om de hoogte van de reliëfs te variëren, zodat de details van de achtergrond, planten en bomen, weinig meer zijn dan gegraveerde tekeningen van planten, terwijl de bezielde figuren vanaf hun voeten geleidelijk steeds meer uitsteken totdat hun hoofden bijna driedimensionaal naar voren komen.

Orvieto

In 1264 proclameerde de paus vanuit Orvieto het Feest van Corpus Christi.
Een grootse kathedraal werd gebouwd als schrijn voor een bijzondere reliek en in 1310 werd de Sienese architect en beeldhouwer Lorenzo Maitani, over wie we weinig weten, tot capomaestro 1) benoemd. Hij was verantwoordelijk voor de mooiste gedeelten van de vier reusachtige marmeren reliëfpanelen aan de voorgevel van de dom van Orvieto en waarschijnlijk leverde hij ook het totaalontwerp voor alle vier. Een van zijn verantwoordelijkheden was 'de muur met schone figuren, welke muur aan de voorzijde moet worden gemaakt', waarmee duidelijk de vier reliëfs bedoeld zijn van elk meer dan 9 meter hoog. Een van Maitani's tekeningen voor de voorgevel is bewaard gebleven. De leidende positie die hem in de documenten wordt toegekend is er de reden van dat hij wordt beschouwd als de meest getalenteerde van de beeldhouwers die werkten aan de panelen. De reliëfs stellen het verhaal van Adam en Eva voor, het leven van Christus, de boom van Jesse 2) en het Laatste Oordeel.

1) bouwmeester
2) Jesse is de stamvader van David en dus ook van Christus

Bijbelse verhalen over schepping en zondeval Hildesheim Bernward bisschop van Hildesheim, de bouwer van de kloosterkerk Sint Michaël te Hildesheim, was een opmerkelijke figuur. Hij stamde uit een adellijke familie, werd opgeleid aan de beste kathedraalscholen van zijn tijd en maakte uitgebreide reizen naar Frankrijk en Italië. (...) Zijn belangstelling strekte zich ook uit tot kunsten en ambachten en volgens zijn biograaf bezocht hij regelmatig de werkplaatsen van zijn handwerkslieden en assisteerde hij hen zelfs bij hun werk. (...) Zo liet hij een bronzen zuil gieten met een spiraalvormig bandreliëf, alsof er een metalen rol omheen was gewonden. Men heeft wel gesuggereerd dat de inspiratie voor Bernwards zuil afkomstig was van de overwinningszuil van Trajanus in Rome, die hij ongetwijfeld heeft gezien. Indrukwekkender nog zijn de reusachtige bronzen deuren die voor de Sint Michaël omstreeks 1015 in opdracht van Bernward werden gegoten.		*Uit: James Snyder, Medieval Art. New York 1988*
Bronzen deuren van de kathedraal, in Hildesheim, 1015
Misschien heeft hij door het zien van de beroemde houten deuren van de Santa Sabina tijdens zijn verblijf in Rome inspiratie opgedaan voor het toepassen van dergelijke verhalende voorstellingen met veel figuren op deuren. De grote deuren werden gegoten in de vorm van twee vleugeldeuren. Het gaat hierom een ongelooflijke prestatie in het gieten van metaal, een kunst waarin de bronsgieters van de Rijn en Maasvallei altijd al hadden uitgeblonken. De reusachtige, aan één stuk gegoten platen zijn ongeveer 5 m hoog en elke vleugel is in achten verdeeld met in elk vak een vertelling. Op de linkerdeur lopen de scènes uit het boek Genesis van boven naar beneden, te beginnen bij het scheppen van Adam in de eerste dagen van de schepping en eindigend met de moord op Abel door Kain. De scènes uit het leven van Christus zijn op de rechtervleugel van beneden naar boven geordend, vanaf de Aankondiging van Christus' geboorte tot aan de Opstanding.
Het verhoor en de veroordeling van Adam en Eva.
Het was de bedoeling hiermee parallellen aan te geven tussen bepaalde gebeurtenissen uit het Oude en het Nieuwe Testament. Inderdaad lijkt dat op te gaan voor de koppeling van scènes zoals de zondeval met de kruisiging op de derde rij en het levendige verhaal van de vermaning van Adam en Eva met het oordeel van Pilatus over Christus. De stijl van deze dramatische reliëfs geeft aan dat de kunstenaar terug greep op modellen die bekend zijn uit verluchte handschriften. In feite komt de scène waarin God Adam veroordeelt, Adam de schuld geeft aan Eva en Eva in elkaar krimpt en de slang aanwijst als de ware boosdoener, opmerkelijk overeen met dezelfde episode zoals die wordt voorgesteld in een vroeg manuscript.
	Dit wekt de suggestie dat de ontwerper kon beschikken over een boek met voorbeelden in de vorm van vroeg-Christelijke miniaturen. Deze Ottoonse vertellende stijl zoals die naar voren komt uit de bronzen reliëfs vertoont een duidelijk 'expressionistische' visie in de schamelheid van de figuren. De cire-perdu methode om de fijne figuren te gieten maakte het de kunstenaars mogelijk om de hoogte van de reliëfs te variëren, zodat de details van de achtergrond, planten en bomen, weinig meer zijn dan gegraveerde tekeningen van planten, terwijl de bezielde figuren vanaf hun voeten geleidelijk steeds meer uitsteken totdat hun hoofden bijna driedimensionaal naar voren komen.
Orvieto In 1264 proclameerde de paus vanuit Orvieto het Feest van Corpus Christi. Een grootse kathedraal werd gebouwd als schrijn voor een bijzondere reliek en in 1310 werd de Sienese architect en beeldhouwer Lorenzo Maitani, over wie we weinig weten, tot capomaestro 1) benoemd. Hij was verantwoordelijk voor de mooiste gedeelten van de vier reusachtige marmeren reliëfpanelen aan de voorgevel van de dom van Orvieto en waarschijnlijk leverde hij ook het totaalontwerp voor alle vier. Een van zijn verantwoordelijkheden was 'de muur met schone figuren, welke muur aan de voorzijde moet worden gemaakt', waarmee duidelijk de vier reliëfs bedoeld zijn van elk meer dan 9 meter hoog. Een van Maitani's tekeningen voor de voorgevel is bewaard gebleven. De leidende positie die hem in de documenten wordt toegekend is er de reden van dat hij wordt beschouwd als de meest getalenteerde van de beeldhouwers die werkten aan de panelen. De reliëfs stellen het verhaal van Adam en Eva voor, het leven van Christus, de boom van Jesse 2) en het Laatste Oordeel. 1) bouwmeester 2) Jesse is de stamvader van David en dus ook van Christus		Uit: Frederic Hartt, History of ltalia Renaissance. Londen 1970
	De eerste en de laatste reliëfs laten het visioen zien van een kunstenaar die verfijnde, poëtische beelden kon scheppen maar ook gruwelijke verschrikkingen. Anders dan bij fresco's werkte men gelijk op met de bouw van de gevel, van beneden naar boven. Aanvankelijk lieten Maitani en zijn medewerkers de tot dan toe gebruikelijke omlijstingen of kaders weg en regen de opeenvol-gende scènes aan elkaar als een doorlopende strip, net als op de oude Romeinse triomfzuil van Trajanus, maar met de figuren dichter op elkaar. In de tweede rij treedt een verandering op. In het midden van elk reliëf ontspruit een enorme klimplant, waarvan de takken en ranken plantaardige ondersteuningen en kaders vormen voor de verschillende scènes. In de twee middenpanelen is de klimplant een acanthus, net als in Romaanse middeleeuwse absismozaïeken, en zijn de omgekrulde uitlopers strak gespannen. Maar de ranken van de klimplanten op het linker en rechter paneel zijn verder uit elkaar geplaatst en laten boven en rondom de figuren ruimte open.
		Reliëf aan de voorgevel van de kathedraal van Orvieto, ca 1310. Het verhaal van Adam en Eva
	Links is de klimplant een klimop - de plant waarvan in de oudheid de overwinnaarskransen werden gemaakt, een eigenaardige toevoeging bij het scheppingsverhaal, maar rechts is het de wijndruif die herinnert aan de Eucharistie. De scènes van het scheppingsverhaal zijn zeer fantasierijk. God beweegt met gratie over de eerste rotsen waar hij de vissen tot leven wekt in de draaikolken van het marmeren water en de aandacht van de vogels in miniatuurwouden vraagt. Maitani heeft hier een enorme stap voorwaarts gezet in een richting die pas in de vroege renaissance ten volle zal worden toegepast. Hij heeft de figuren in de verte vlakker gemaakt. De vogels steken maar een paar centimeter boven de elementen van de achtergrond uit, in tegenstelling tot de bijna vrijstaande, nagenoeg losgesneden figuren op de voorgrond. De luchtige bewegingen van de bijna ijle mantel van God de Schepper die zich beweegt temidden van het werk van zijn handen, bereiden ons eigenlijk niet voor op de schok van Maitani's hellegezicht. Hier, iets boven ooghoogte, hangt de gefolterde figuur van een verdoemde aan zijn arm tussen de kaken van een duivel.