Regels en theorieën

De gilden

Het gilde betekende ten opzichte van de bouwloods van de kathedralen voor de vrijheid van de kunstenaar een belangrijke schrede voorwaarts. Het principiële verschil tussen de bouwloods en het gilde is, dat de eerstge-noemde een hiërarchisch georganiseerde werkgemeenschap van 'aangestelde werknemers' was; hiertegenover was het gilde, althans oorspron-kelijk, een 'egalitaire' vereniging van zelfstandige ondernemers, die dus allen gelijk waren. De bouwloods is een uniform collectief, waarin niemand vrij is, ook de bouw- en werkmeester niet, immers ook hij moet zich houden aan een door de kerkelijke overheid ontworpen program, dat vaak tot in de kleinste bijzonderheden is uitgewerkt. Maar in de individuele werkplaatsen waaruit het gilde is samengesteld, is de meester zijn eigen baas, niet alleen wat betreft het gebruik van zijn tijd doch ook ten aanzien van de keuze van zijn artistieke middelen.

De statuten van de gildeorganisatie bevatten bij al hun bekrompenheid meestal slechts technische voorschriften en bemoeien zich vrijwel niet met zuiver artistieke kwesties, in tegenstelling tot de richtlijnen waaraan de kunstenaars van de bouwloges zich hebben te houden. De gilderegels beperken wel de bewegingsvrijheid van de meester, maar zij schrijven hem niet voor wat hij binnen bepaalde grenzen, waarvan men in de meeste gevallen vindt dat zij vanzelf spreken, moet doen en laten. Weliswaar is de persoonlijkheid van de kunstenaar als zodanig nog niet ontdekt en is het kunstenaarsatelier nog precies zo georganiseerd als alle andere handwerksbedrijven, weliswaar voelt de schilder in het feit dat hij tot hetzelfde gilde behoort als de zadelmakers, allerminst een vernedering, toch kondigt zich in de zelfstandige meester van de late Middeleeuwen, die aan zichzelf is overgelaten en voor zelf zijn werk instaat, reeds de moderne, ongebonden kunstenaar aan.