De definitite van surrealisme opgesteld door

André Breton in het "Manifeste du surrealisme"

1."SURREALISME, zn.,o.: Puur psychisch automatisme waarmee men zich voorneemt om, in woord en geschrift of op welke andere manier ook, de wezenlijke werking van het denken tot uitdrukking te brengen. Dictaat van het denken, zonder controle van de rede, in welke vorm dan ook, vrij van iedere esthetische of zedelijke vooringenomenheid."

2. ENCYCL. Filos. : Het surrealisme berust op het geloof in de hogere werkelijkheid van bepaalde tot dan veronachtzaamde associatievormen, in de almacht van de droom, in het onbaatzuchtige spel van het denken. Het streeft ernaar alle andere psychische mechanismen voorgoed af te breken en bij het zoeken naar oplossingen van de voornaamste levensvragen zichzelf daarvoor in de plaats te stellen.

 
De meest avant-gardistische en tegelijk meest internationale beweging is het Dadaïsme dat uit een protest tegen de waanzin van de tijd rond 1916 ontstaat -vandaar ook de nihilistische en anarchistische inslag. Centrale figuren waren Tristan Tzara, Hans Arp (1887-1966), André Breton (1896-1966) De bekendste figuur is echter ongetwijfeld Marcel Duchamp (1887-1968). De artistieke expressie van het Dadaïsme getuigen van een anti-kunst-mentaliteit. Dada is meer een mentaliteit dan wel een artistieke stroming. Tegenover de burgerlijke cultuur en haar instituties stelt Dada de volledige vrijheid en spontaneïteit centraal, wars van alle codes en conventies.
Na een dispuut tussen Tzara en Breton gaat het Dadaïsme in Frankrijk over in het surrealisme. In 1924 vindt die nieuwe koers zijn neerslag in het Premier manifeste du surréalisme (1924) van Breton. Bretons invloed op de beweging is groot, maar hij is er eveneens voor verantwoordelijk dat haast alle oorspronkelijke leden de beweging de rug zullen toekeren. De betekenis van het surrealisme voor de twintigste eeuwse literatuur is
  • Ten eerste dat het Freuds opvattingen over het onbewust (vooral zijn theorie over de droom en over de seksuele aard van het menselijk psychisme) en een daarop geënte wereldbeschouwing in de literaire wereld introduceerde.
  • Ten tweede is het surrealisme baanbrekend door de expliciete verbinding van die wereldbeschouwing met de politieke idee van een radicale maatschappelijke evolutie.

De ambitie van het surrealisme is de totale revolutie op persoonlijk en maatschappelijk vlak: kunst en leven bestaan niet naast elkaar, maar moeten worden verenigd. Om dit doet te verwezenlijken, moeten beide gerevolutioneerd worden. De surrealistische onderneming gaat uit van ervaringsgegevens die aan de alledaagse rationaliteit ontsnappen: de droom, de hallucinatie, de onbewuste associatie. Daaruit ontstaat een bovenpersoonlijke en boven-werkelijke (sur-reële) wereld vol met verrassende en paradoxale combinaties. De werkelijkheid wordt met een nieuwe dimensie uitgebreid. Het is die surreële toestand waarin het onbewuste zich vrij ontplooit die door Breton le point suprême genoemd wordt.
Literatuurproduktie draagt bij tot het verwerven van kennis omtrent de surreële werkelijkheid: de techniek van de ecriture automatique en een specifieke aandacht voor nieuwe thema's moeten de kloof tussen literatuur en leven overbruggen. Het creatieve proces moet zich laten leiden door het onbewuste associatievermogen van de menselijke psyche: de talige uitdrukking moet zich automatisch, zonder bewuste of rationele controle voltrekken. De écriture automatique op basis van onbewuste impulsen zal de rationele logica vervangen.

 

Cupid and Psyche. Original color lithograph, 1938. A Masson          Interieur Venitien. Original color lithograph  A Masson

l'Amour, la Poésie et la Liberté
De thematische interesse van de surrealisten gaat uit naar motieven die aangedragen worden door het onbewuste: vaak zijn dit groteske en fantastische droombeelden. Bovendien krijgen toestanden van zinsverbijstering en het abnormale psychische leven sterke belangstelling. De erotische sensatie tenslotte brengt het subject in een grenssituatie die eveneens onbewuste ervaringen vrijmaakt. Zulke ervaringssituaties onthullen le merveilleux, wat zowat het voorgeborchte is van le point suprême: een toestand waarin de surreële ervaring zich het best manifesteert.

Het revolutionaire karakter, zoals door Breton verwoord in het Tweede Surrealistische Manifest (1930) vloeit voort uit het inzicht dat een geestelijke revolutie (de surrealistische revolutie dus) moet worden voorbereid door een politieke omwenteling. Breton concipieert die revolutie naar het model van het marxisme, maar het engagement van het surrealisme draait om een globale sociale omwenteling die eigenlijk verder gaat dan de politieke revolutie van het marxisme. Het surrealisme wil de burgerlijke waarden "gezin, vaderland en vrijheid" vervangen door l'Amour, la Poésie et la Liberté. De bevrijding van erotische krachten is daarbij een expliciet streefdoel. Zwarte humor dient als instrument: cynische humor is een wapen in de strijd tegen rationaliteit en tegen maatschappelijke dwang.
 
Breton gaf in dit manifest een definitie van wat hij onder 'surrealisme' verstond

Terwijl in de eerste definitie een methode wordt voorgesteld om het functioneren van het werkelijke denken uit te kunnen drukken en dit zodoende te leren kennen, wordt in de tweede definitie een soort geloofsverklaring afgelegd, waaruit blijkt dat het surrealisme grote verwachtingen had van het gebied dat geëxplodeerd werd: de droom en een bepaalde wijze van associëren. Het verwachtte zelfs via dit onderzoek de essentiële levensproblemen op te kunnen lossen.

Breton gaf een aantal methodes, sleutels aan om het surrealisme te verwezenlijken:

  • - de 'écriture automatique', het 'automatisch schrift'
  • - het systematisch exploreren van het onderbewuste, van dromen en van zwarte humor;
  • - het uitbuiten van het toeval (de hasard objectif): het toeval brengt inderdaad, via spontaan opwellende beelden, de langs irrationele weg opgeroepen associaties tussen twee verschillende werelden teweeg.

Zoals eerder omschreven is het niet-rationele denken en handelen één van de surrealistische kenmerken. Het automatisch schrijven  is de methode, die door de surrealisten gehanteerd wordt om het niet-rationele beeldend of tekstueel vast te leggen.. Het ‘automatisch schrijven’ is voor iedereen bruikbaar en komt overeen met het eerder genoemde open karakter van het surrealisme. Bij het ‘automatisch schrijven’ moet men woorden en zinnen noteren zonder, of in ieder geval vóór, dat deze tot het bewustzijn doordringen.  Het woord schrijven is te vervangen door het tekenen of het schilderen, etc..

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van tehatex vwo 2004 en het nieuwe vak ckv-3 uit het algemeen deel  voor havo en atheneum. Overnemen voor commerciele doeleinden verboden. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.
10/12/2003 last update