De Dag des Oordeels
De Dag des Oordeels kenmerkt de slotfase van de lange, roerige geschiedenis van de mensheid, die begon met de zondeval van Adam en Eva en hun verdrijving uit het paradijs. Op die dag zullen de doden uit hun graf verrijzen en zal Christus terugkeren om alle mensen te berechten en zal ieder zijn verdiende loon ontvangen.
Bijbelfragment
wordt voorgelezen. (bron downloadbijbel.nl)
Vanaf de 12de eeuw werd het gebruikelijk om het drama van het Laatste Oordeel boven kerkportalen uit te beelden en op de muren van kloostergang en kerkhoven te schilderen.
De mystici stelden dat het ergste wat de verdoemden in de hel ondergingen de wetenschap was, dat zij voor altijd afgesneden waren van de aanblik van God. Voor de meeste mensen echter waren de hellepijnen vooral van lichamelijke aard en wel zo erg dat, zoals een middeleeuwse preek zegt, de pijnen in dit leven daarbij vergeleken slechts een zachte zalf lijken.
Sommige van deze straffen kunnen met behulp van bijbehorende opschriften aan bepaalde zonden gekoppeld worden. Andere komen voor in de gedurende de middeleeuwen wijdverbreide, traditionele beschrijvingen van de hel in de vorm van reisverhalen door 'personen die teruggekeerd waren om hun wedervaren te vertellen'.
Het meest bekende van deze ooggetuigenverslagen is natuurlijk de Hel van Dante 1), die generaties van italiaanse kunstenaars heeft beïnvloed. Maar er waren andere, die in Noordeuropa populairder waren, zoals het anonieme Tondalus Visioen. Een nederlandse vertaling hiervan verscheen in 1484 in 's-Hertogenbosch.
Hoewel Bosch geen van deze teksten slaafs volgde, moet hij ze toch wel goed gekend hebben. Hun invloed kan men niet alleen onderkennen in zijn weergave van bepaalde straffen maar ook in de algemene topografie van zijn hel met zulke kenmerken als brandende schachten en ovens en ook de meren en rivieren, waarin de verdoemden ondergedompeld worden.
Sommige van zijn monsters zijn ook ontleend aan traditionele literaire en visuele bronnen. De duivels in bijna menselijke gedaante (... ) komen in vele, vroegere voorstellingen van het Laatste Oordeel voor. Even traditioneel zijn de padden, adders en draken, die over de rotsen kruipen en zich daar aan de vitale delen van hun slachtoffers tegoed doen.
In deze min of meer conventionele hellefauna introduceerde Bosch evenwel nieuwe en afschrikwekkender soorten, waarvan de ingewikkelde vormen bijna niet te beschrijven zijn. Vele vertonen bizarre mengvormen tussen dierlijke en menselijke elementen, soms in combinatie met levenloze obiekten.
Soortgelijke schepsels hadden al sinds eeuwen in de randen van verluchte handschriften gedarteld en hun groteske vormen moeten inspirerend hebben gewerkt op Bosch' eigen fantasieën.
Andere motieven kunnen worden nagetrokken tot dezelfde bronnen. Zo is de met een pijl doorboorde en aan een stokvastgebonden man, die door een duivel met eendesnavel wordt weggedragen, een variant op een favoriet motief van de boekverluchters, terwijl het klornpvoetige monster met een korf vol zielen op zijn rug herinnert aan een soort demon, die men vindt in voorstellingen van de hel in de 15de eeuwse nederlandse handschriften.
De tuin der Lusten: de hel.
Details van Paneel De Hel (Tuin der Lusten)
Met deze vormen die voor onze ogen lijken te veranderen, drukt Bosch op doeltreffende wijze de middeleeuwse opvatting van de hel uit als een staat, waarin de door God verordonneerde wetten der natuur in chaos oplossen.
1) Dante Alighieri leefde van 1265 tot 1321. Hij werd in Florence geboren en was behalve dichter ook politicus. Do beschrijving van de hel vormt een onderdeel van zijn grootste dichtwerk, de'Divina Commedia' (de goddelijke komedie).
Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten, afbeeldingen ed? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. In plaats hiervan geven we onder aan de pagina ruimte voor een eigen invulling of verwijzing naar internetpagina's.
24-12-2005