|
Madonna: "Ik ben pas tevreden als ik net zo beroemd ben als God" |
|
|
|
|
| Madonna
vatte ooit
welbewust het plan op om wereldberoemd te worden: 'I want to conquer the
world' en 'Ik ben pas tevreden als ik net zo beroemd ben als God', zijn
enkele van de vele uitspraken die haar tomeloze ambities illustreren.
Inmiddels heeft ze deze woorden ruimschoots in daden weten om te zetten. De afgelopen vijftien jaar heeft ze onafgebroken aan de top gestaan en de aandacht van een wereldwijd publiek weten vast te houden. Het is daarbij opvallend hoe sterk de kern van haar imago en verkoop-technieken overeenstemt met de strategieën en stijlmiddelen die men honderd jaar geleden al met succes toepaste. Madonna geeft uiting aan het standpunt dat iedere levensstijl slechts een constructie is, een pose, en blijkt ze over een ongekend vermogen te beschikken talloze clichés binnenstebuiten te keren. Dit sterke bewustzijn van bestaande codes en conventies heeft ook in Madonna's geval tot nieuwe mogelijkheden en betekenissen geleid, waarmee ze in commerciële zin ruimschoots haar voordeel heeft gedaan. Door zichzelf tot visueel spektakelstuk te verheffen en onophoudelijk van gedaante te veranderen, heeft Madonna laten zien dat ieder mens zijn eigen masker draagt. Op deze manier heeft ze inmiddels talloze waarheden als 'schijnwaarheden' weten te ontmaskeren en als controversiële persoonlijkheid regelmatig de woede van conservatieve krachten en de censuur opgeroepen. Kenmerkend zijn de vele beledigingen aan haar adres, waarbij ze onder andere is uitgemaakt voor hoer, sodomiet, antichrist, antifeminist, nymfomaan, opportunistische materialist, egoïst, superkreng, schuimbekkend viswijf, onbenullige bakvis en gewetenloze verspreider van hiv-virus. Hot verschillend de kritieken op Madonna ook moge zijn, over één ding zijn haar tegenstanders het roerend eens:
Door zichzelf als aantrekkelijke slet te presenteren zou Madonna kleine kinderen en tieners een verkeerd beeld van seksualiteit voorspiegelen en hen vroegtijdig tot het uitoefenen van seksuele praktijken aanzetten. Papa don't preach werd beoordeeld als propagandamateriaal voor tienerzwangerschap. Like a prayer als een respectloze ontkenning van religieuze waarden en tradities. Materialgirl als de verheerlijking van ongebreideld materialisme en egoïsme.Justify my love en het boek Sex als een aansporing tot homoseksueel gedrag en diverse andere vormen van 'onnatuurlijke' seksualiteit. |
|
| Tegenover de stortvloed van kritiek en
minachting staan de loftuitingen van Madonna's fans. Dat wat de critici
verafschuwen, wordt door haar fans juist verheerlijkt. Wereldwijd heeft ze
niet alleen tot de verbeelding van meisjes en jonge vrouwen gesproken,
maar ook tot die van feministen, homoseksuelen en etnische minderheden
Groepen die een ondergeschikte positie ten opzichte van de heerser de
ideologie en politieke macht innemen.
|
|
|
Bij de verklaring van dit commerciële
succes spelen de factoren actualiteit, ambivalentie en bevrijding opnieuw
een belangrijke rol. Onophoudelijk heeft Madonna ingespeeld op politiek,
sociaal en cultureel gevoelige thema's. Geschreven en ongeschreven wetten
op het gebied van sekse, seksualiteit, etniciteit en religie zijn aan haar
niet besteed. Ze heeft ze allemaal aan haar laars gelapt en is er lachen
met de buit vandoor gegaan.
De verklaring voor haar onweerstaanbare aantrekkingskracht op met name meisjes en jonge vrouwen wordt vooral gezocht in
Op deze manier geeft ze haar publiek de ruimte om te fantaseren over andere identiteiten en stelt ze hen symbolisch gezien in staat zich te ontworstelen aan de beperkingen van het dagelijkse bestaan. 'Het is daarbij in principe onbelangrijk of die alternatieve, gefantaseerde posities, identiteiten of levens realistisch zijn of niet, want 'de bevrediging is niet gelegen in het uitleven van de fantasieën, maar in de activiteit van het fantaseren zelf." Fantasie is niet iets onwerkelijks; het is een aparte vorm van de werkelijkheid. |
|
|
Het meest opvallend is de manier waarop Madonna het westerse schoonheidsideaal en denkbeelden over fatsoenlijk 'vrouwelijk' gedrag onderuit heeft gehaald.
Met name door zichzelf als een uitbundige, erotische en onafhankelijke vrouw te presenteren, liet Madonna de wereld weten dat er niks mankeert aan een narcistische en auto-erotische levens- instelling. Op deze manier liet ze andere vrouwen zien dat het daad- werkelijk mogelijk is om vrouwelijk en sexy te zijn en tegelijkertijd controle over je eigen leven te behouden. Het is vooral deze uitstraling van emotionele en financiële onafhankelijkheid die wereldwijd tot de verbeelding van grote groepen fans spreekt en die tegelijkertijd de woede van haar tegenstanders verklaart. Madonna houdt van mannen, maar emotioneel en financieel gezien, lijkt ze het ook zonder hen te kunnen stellen. |
|
|
Madonna doet waar ze zelf zin in heeft. Ze regisseert haar eigen leven, waarin mannen slechts een bijrol vervullen. Bij de promotie van deze boodschap is Madonna alles behalve eenduidig te werk gegaan. Ze grossiert in paradoxen en ambivalentie. jarenlang heeft ze extreme, paradoxale en dubbelzinnige beelden van zichzelf de wereld ingestuurd, waarbij ze iedere illusie van eenheid en coherentie heeft opgeblazen. Bij Madonna is echt alles schijn, een pose. Achter ieder masker schuilt een nieuw masker dat binnen de kortste keren door weer een heel ander masker wordt vervangen. Probleemloos wisselt ze het ene stereotiepe vrouwbeeld voor het andere in. Voordat het publiek weg-zapt, heeft ze al weer een andere gedaante aangenomen, een beproefde techniek, waarmee ze onophoudelijk de aandacht van een wereldwijd publiek heeft weten vast te houden. Dit probleemloze wisselen van imago vormt de kern van haar talent. Haar zang- en danskwaliteiten zijn niet buitengewoon spectaculair, maar dat geeft niet, want Madonna beschikt over een andere kwaliteit; een onbegrensd vermogen haar imago te manipuleren. Ambivalentie is in deze context een nogal mager begrip, aangezien Madonna talloze tegenpolen vertegenwoordigt. Ze is uitdagend en sereen, een zwoele vamp en een straatschoffie. Ze is sterk en zwak, een onschuldige maagd en een door de wol geverfde hoer. Een liefdevolle moeder en een keiharde zakenman. Ze is een pornoster en een naïef schoolmeisje. Ze is een sadomasochistische lesbienne en een heteroseksuele mannenaanbidster. De ambivalentie van Madonna's optreden komt onder andere duidelijk tot uiting in haar videoclips, waarin steevast talloze en tegenstrijdige betekenissen circuleren. |
|
|
Material girl
Zo laat de clip Material girl zich enerzijds interpreteren als een lofzang op het materialisme van een kapitalistische maatschappij, terwijl de clip anderzijds ook kan worden opgevat als een pleidooi voor 'echte', spirituele liefde, waarbij geld en materiële bezittingen van ondergeschikt belang zijn." |
|
|
|
|
| Met de videoclip Material girl zorgt Madonna echter voor een complete chaos. De videoclip laat zich kenmerken door een associatieve stijl, waarbij de klassieke filmwetten van oorzaak en gevolg, evenals die van camera-voering, opzettelijk worden doorbroken. Scherpe en vage beelden wisselen elkaar af. Het is onduidelijk vanuit wiens perspectief er wordt gefilmd, aangezien de camera voortdurend van standpunt verandert, heen en weer flitsend tussen verschillende ruimtes. Tekst en beeld contrasteren in sterke mate. Het onderscheid tussen werkelijkheid en fictie is zoek. Madonna treedt op als ster in de sexy Marilyn Monroe jurk, maar achter de coulissen draagt ze een onschuldig wit jurkje. Vol overtuiging geeft de ster Madonna uitdrukking aan de idee dat liefde te koop is: | |
|
'Because we're living in a material world and I'm a Material Girl.' |
|
|
Tegelijkertijd negeert ze de rijke minnaar die haar probeert te versieren met een diamanten collier en lijkt het erop dat de 'echte' Madonna bewust en vol zelfvertrouwen voor de charmes van een arme regisseur kiest. die haar verrast met een simpel boeketje madeliefjes. De videoclip is een duidelijk voorbeeld van pastiche, een postmodernistische praktijk, die zich onder andere laat kenmerken door fragmentatie, diversiteit, oppervlakte, toeval, willekeur, context, citaten en parodie. |
|
|
De combinatie van deze elementen maakt het
moeilijk om te zeggen wat de clip precies betekent. Hoe verhouden de
beelden zich tot datgene wat ze representeren? Is de clip nou komisch of
kritisch bedoeld? Sympathiseert Madonna met de denkbeelden van de Material
Girl of wijst ze zo'n instelling juist af. De 'betekenis'
van Madonna is bovendien niet zozeer aan één van haar
videoclips gekoppeld, maar ontstaat in een onontwarbaar web van
mediauitingen.
Voordat Material girl op MTV verscheen, hadden de massamedia al een onvoorstelbare stroom 'Madonna-materiaal' de wereld ingestuurd, waarmee de 'echte' Madonna als rijke, onafhankelijke en sexy superster een prominente plek in het collectieve bewustzijn van de wereld wist te veroveren. Eik beeld verwijst naar een oneindige stroom van andere beelden. Madonna's hele leven is in feite één grote publiciteitsstunt. Kenmerkend is het commentaar van haar voormalige minnaar Warren Beatty in de film Truth or dare. Als hij ziet hoe Madonna zich zelfs tijdens een behandeling door een keelarts laat filmen, vraagt hij zich af of er ook maar iets is wat ze niet voor de camera zou willen doen. Het antwoord is uiteraard negatief. Madonna wil haar hele leven voor de camera leven. Waarom zou ze iets zeggen of doen als de camera niet draait? |
|
| Door voortdurend van uiterlijk te
veranderen,
heeft Madonna onder andere stereotiepe ideeën over het vrouwelijke
lichaam ter discussie gesteld. Daarbij balanceert ze op het randje. De
wijze waarop ze haar eigen lichaam manipuleert, kan namelijk als een
ondermijning, maar eveneens als een bevestiging van heersende ideeën over
het vrouwelijke lichaam en seksualiteit worden opgevat. Onschuldig grapje
of pornografie? Individuele vrijheid of een onbewuste aanpassing aan
seksistische vrouwbeelden? Met haar ambivalente imago geeft Madonna ruimte
aan verschillende en tegenstrijdige denkbeelden.
Enerzijds fungeert ze als bevrijdend rolmodel. Door diverse identiteiten voor te spiegelen en te zinspelen op alternatieve levensstijlen laat ze onder andere zien hoe vrouwen zich kunnen ontworstelen aan de beperkende idealen van een heteroseksuele, patriarchale cultuur. Daarbij maakt ze eveneens duidelijk dat het daadwerkelijk mogelijk is om te voldoen aan de hoge en tegenstrijdige eisen die de maatschappij aan de supervrouw van de jaren 90 stelt. Madonna laat zien hoe je als vrouw moeiteloos de sociale rollen van moeder, hoer, maagd, minnares, vriendin en kostwinner kunt combineren. Maar die verkleedtruc is niet uitsluitend zaligmakend. Madonna's professionele imagowisseling kan namelijk ook worden opgevat als een oud liedje in een postmodern jasje. Indirect kan het vrouwen die niet aan dit gefragmenteerde ideaal voldoen als incompetent afdoen. Bovendien speelt Madonna de onhaalbare perfectie. Madonna is geen hoer, maagd, vriendin, moeder, minnares. Ze doet voortdurend alsof. Bovenal is Madonna een superster. Ze heeft de tijd, het geld en de macht om onophoudelijk van imago te veranderen. Dat is haar beroep. Maar er is natuurlijk niemand die haar wat dat betreft ook maar enigszins zou kunnen evenaren. |
|
|
Symbolisch gezien representeert Madonna vooral een postmodernistisch videoscherm waarop iedereen naar hartelust zijn eigen verwachtingspatronen en fantasieën kan projecteren. Iedereen kan in het fenomeen Madonna zien wat hij zelf wil. Ze is een open boek en een raadsel. Ze is alles en niets.
Het ambivalente en bevrijdende verschijnsel Madonna is van alle markten thuis. Bovenal is Madonna een icoon; een beeld van een persoon die steeds van uiterlijk en identiteit verandert, zonder dat ze daarbij aan geloofwaardigheid lijkt in te boeten. Geen enkele verkleedpartij blijft aan haar kleven. De steeds weer nieuwe Madonna - nu ook met kind! - blijft vrolijk doordansen. Madonna is een spektakel, een product. De enige constante factor in de metamorfoses die ze ondergaat. is haar aura van macht en manipulatie. In die zin sluit ze als product naadloos aan bij de' ideologie van een kapitalistische en postmoderne maatschappij, waarbij mediaproduct en persoon wederom onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden en waarin succes, macht, manipulatie, vluchtigheid, versnippering, spectaculaire beelden en overdaad hoog in het vaandel staan. Madonna's populariteit heeft dan ook alles te maken met een perfecte timing. Met haar imago heeft ze de kern van een aantal waarden weten te raken die in de fundamenteel ambivalente cultuur van de jaren negentig van essentieel belang worden geacht.
Op 10 oktober 2009 zond
de NPS op Nederland 3 de concertregistratie van Madonna's 'Sticky &
Sweet Tour' uit. Die versie van dit visueel overweldigend spektakel
dat op allerlei fronten records heeft gebroken (250 medewerkers,
3500 kostuums, 36 verschillende kostuumdesigners, 28 dansers op het
podium tijdens het hoogtepunt, 653 uur repeteren, 71 gitaren, 85
tourdata en de hoogste opbrengst ooit) duurde een uur. Op Cultura
mogen wij alvast de complete, 120 minuten durende versie uitzenden. 01-28-2010 KUA-2 |
