|
De Mozart van het moderne brugdesign de Julio Iglesias van de architectuur de Gaudi van de 21ste eeuw Santiago Calatrava |
 |
| Calatrava hoort thuis in het rijtje internationale toparchitecten: Frank Gehry, Daniel Libeskind, Jean Nouvel, Renzo Piano, Rem Koolhaas. Sinds 1981 woont hij in Zürich. Wekelijks reist hij de hele wereld rond langs zijn bouwprojecten en langs zijn drie kantoren in Valencia, Parijs en Zürich. Dat de miljoenenbudgetten voor een Calatrava nogal eens naar boven moeten worden bijgesteld, lijkt geen probleem. Zijn gebouwen groeien steevast uit tot hypermoderne reclamelogo's. Zoals Frank Gehry het stadsbeeld van Bilbao voorgoed veranderde met zijn Guggenheim, zo veranderen Calatrava's avant-gardistische werken steevast in iconen: de communicatietoren bij het Olympisch stadion is niet meer uit Barcelona weg te denken, evenmin als de Alamillo-brug die hij in 1992 voor de wereldtentoonstelling in Sevilla bouwde. | |
|
het Milwaukee Art museum: Boven de tentoonstellingsruimten lijken twee vleugels uitgeslagen, die kunnen bewegen en al naar gelang de stand van de zon voor schaduw zorgen. Zeer indrukwekkend, onalledaags qua vorm, technisch hoogstaand en reusachtig van proporties. |
|
| In zijn werk gaat technisch vernuft gepaard met extravagante vormen. Want naast architect is Calatrava ook ingenieur en beeldhouwer. Zijn handelsmerk: spectaculaire infrastructureIe bouwwerken. Tuibruggen aan vervaarlijk hellende pilonen (Haarlemmermeer, Sevilla), uit het lood staande boogbruggen, (Barcelona, Valencia), futuristische TGV- of metrostations (Lyon, Lissabon, Valencia). Calatrava ontwerpt op het scherpst van de snede. De eerste reactie van aannemers op een bouwtekening is meestal: 'Kan niet, is onuitvoerbaar.' | |
|
Die combinatie van expressionisme en wiskunde, dat is Calatrava's bijdrage aan de hedendaagse architectuur |
|
| Elke opdracht die
hij krijgt - of het nu een museum, een operagebouw of een kerk is -
begint bij aquarellen, tientallen soms wel honderd aquarellen, concrete
studies van constructies tot heel impressionistische tekeningen van een
gezicht of een lichaam in allerlei posities.
'Zijn manier van werken is eigenlijk heel ambachtelijk, heel passievol. Alles tekent hij met de hand', zegt architect Fernando Olba, die in 1999 en 2000 op het kantoor in Valencia werkte. Als projectleider was Olba twee jaar lang tussenpersoon tussen de architect en zijn medewerkers, verantwoordelijk voor de technische uitvoering van alle projecten in Spanje, waaronder Calatrava's levenswerk: de Ciutat de les Arts i de les Ciències (CAC, Stad der Kunsten en Wetenschap ) in de vroegere bedding van de Turia-rivier, die nu als een langgerekt park met aan weerszijden kademuren en om de zoveel meter een Middeleeuwse brug door Valencia kronkelt. |
|
|
|
|
| Begin jaren negentig vond de lokale regering dat er iets gebeuren moest met het in onbruik geraakte havengebied vol zeecontainers en vervuilende industrie in het zuidoosten van de stad. En dus vroeg de derde stad van Spanje haar beroemdste zoon Calatrava - hij was toen pas eind dertig - voor de bouw van niet één groot gebouw maar van vijf gigantische bouwwerken. Een wetenschapsmuseum, een tuin, een planetarium annex Imax-bioscoop zijn inmiddels in gebruik; een opera is in aanbouw en voor een brug wordt nog naar een aannemer gezocht. Met een door anderen ontworpen L'Oceanografie (met 42 miljoen liter water het grootste aquarium van Europa) ontstond een educatief attractiepark met een totale oppervlakte van 350 duizend vierkante meter. Een opdracht die niet alleen de gemiddelde Valenciaan de haren te bergen doet rijzen maar die zelfs in de architectuur, waar het toch vaker om miljoenen en miljarden gaat, ongekend groot is. | |
|
Technology transfer |
|
videofragment
1 Calatrava (Calatrava ontwerpt een brug......)
|
|
| 'Eigenlijk is
Calatrava geen architect maar een kunstenaar die gebouwen maakt', zegt
Olba. 'In zijn kantoor is er geen sprake van samenwerking. Hij is de
kunstenaar. Alles zit in zijn hoofd. Calatrava neemt niemand in
vertrouwen. Het verloop van de medewerkers is heel groot. Zijn gebouwen
zijn eigenlijk grote sculpturen.' Het complexe aan veel van zijn
gebouwen, legt Olba uit, is dat het kale constructies zijn, zonder enige
vorm van afwerking of afdekking. 'Al het witte beton is ter plekke
in mallen gestort. Heel precies werk, je ziet alles, bobbeltjes,
luchtbelletjes. Het moet in één keer goed.'
Volgens Calatrava kunnen architectuur, techniek en industriele vormgeving een bijdrage leveren aan de kunst. Met deze uitspraak geeft hij in een keer een verklaring voor zijn werk dat naast constructief zuiver ook functioneel en sculpturaal is. Geen van zijn ontwerpen zou misstaan in een beeldentuin. Hij houdt zich uitvoerig bezig met het maken van sculpturen. Deze zijn soms gebaseerd op de anatomie van het menselijk lichaam; kubussen, die de ruggewervels symboliseren, in delicaat evenwicht met elkaar, bovenop twee benen. Kabeltjes (spieren en pezen) vangen subtiel de krachten op die hier in het werk zijn. Andere sculpturen zijn veel abstracter; ze zijn een evenwicht van lichamen en kabels dat een zuiver beeld geeft van de aanwezige krachten. Het is de kern van zijn werk: zorgvuldig gemodeleerde componenten die samen een grote ruimtelijke sculptuur vormen waarin het krachtenverloop direct af te lezen is. Calatrava gebruikt technology transfer meer om het eigen ontwerpproces verder te helpen. Calatrava heeft gekeken naar technologieën in de ruimtevaart. Daarvoor heeft hij studie gedaan naar onder andere 'deployment structures' bij de NASA. De wijze waarop bijvoorbeeld een satelliet in de ruimte binnen wordt gehaald voor onderhoud, of het openen van een ruimteschild, heeft hem geïnspireerd. |
|
| In het museum, dat eerder fascinerend is dan mooi, komen veel kenmerken van Calatrava's stijl en beeldtaal terug. Ten eerste: het giganti- sche formaat, de veelheid aan, organische en insectachtige, vormen vaak duidelijk geinspireerd op die andere grote Catalaanse architect, Antóni Gaudi. Maar ook het skeletachtige: de linkerzijde is net een grote ribbenkast, de scherpe punten die uit het dak steken lijken op het verdedigingsmechanisme van een dier dat zich bedreigd voelt; de schelpachtige deurconstructies. Het materiaal: wit beton, wit staal en veel glas en naar goed Catalaans gebruik trencadis, de rnozaieken van gebroken tegeltjes. De verspringende verdiepingen en niveau's. En heel belangrijk: de suggestie van beweging. Afhankelijk vanuit welke hoek je naar het gebouw kijkt, heeft het steeds een totaal ander aanzicht. Calatrava houdt van beweging; zijn gebouwen zitten boordevol deuren en muren die kunnen kanteen, keren, vouwen, omhoog en omlaag. | |
| Veelgehoorde kritiek is dat hij niet altijd even veel oog heeft voor functionaliteit Vorig jaar werd het Milwaukee Art Museum geopend. Boven de tentoonstellingsruimten lijken twee vleugels uitgeslagen, die kunnen bewegen en al naar gelang de stand van de zon voor schaduw zorgen. Zeer indrukwekkend, onalledaags qua vorm, technisch hoogstaand en reusachtig van proporties. Maar is het peperdure gebouw een museum te noemen? Er is veel loze ruimte; slechts een klein deel van het totale oppervlak is geschikt als expositieruimte. | |
| Voor het wetenschapsmuseum in Valencia geldt hetzelfde. Het gebouw dat bestaat uit drie zeer hoge ruimtes met elk een tentoonstellings- oppervlak van achtduizend vierkante meter zou net zo goed een vliegveldterminal kunnen zijn. Op de educatieve tentoonstellingen komen veel kinderen af, met als gevolg dat het er elke dag een ontzettende herrie is. Omdat het glazen museum niet te verduisteren is en nergens plek biedt voor projecties staat het interieur vol met tijdelijke tenten van donkere doeken en houten scheidingswandjes. Geen gezicht. Ondanks de ongemakken hoor je niemand in Valencia met een kwaad woord over het museum. Kritiek wordt weggewimpeld met bezoekersaantallen: acht miljoen sinds de opening in 2000. | |
|
|
Ciutat de les Arts i de les
Ciències (CAC)
Tussen de met water omringde gebouwen is het zelfs op het hete middaguur druk, allemaal toeristen. Het mooist is L'Hemisfèrie (de lmax- bioscoop). een met glas overspannen bol, weerspiegeld in het speciaal daarvoor aangelegde bassin eromheen als een oog dat door de bewegende wanden ook werkelijk kan knipperen. Alle toeristen leggen het fotogenieke plaatje vast. |
| Veruit het grootste gebouw van CAC is het Palau de les Arts. Voor wie nietsvermoedend vanuit het Middeleeuwse centrum komt gewandeld, doemt de opera in aanbouw (vermoedde oplevering: 2004) op als een onwezenlijk, reusachtig ovalen, schaaldier - van 75 meter hoog, 163 meter lang en 87 meter breed, vier zalen met een totale capaciteit 4400 stoelen. Zelfs de Valencianen die er toch elke dag langsrijden met bus, auto of scooter, weten niet wat ze ermee aan moeten; officiële bijnaam is el banco (de boot). | |
| Kroon
op de constructie is de pluma (veer) die vanaf zeventig meter
hoogte met een gewicht van drieduizend ton zonder ondersteuning ruim
honderd meter boven het gebouw zweeft. 'Het grootste zwevende deel dat
ooit gebouwd is', volgens architect Fernando Olba. 'Als dit gebouw klaar
is, zal er zeker zo veel over gepraat worden als het Guggenheim in
Bilbao.'
Hoe indrukwekkend en meeslepend ook, waar Calatrava bouwt is zijn werk omstreden. Zo ook voor enkele bruggen in de Haarlemmermeer. De spectaculaire vormen van de bruggen mogen menig tegenstander er al het zwijgen toe hebben gedaan, toch is het algemene gevoel bij de gemiddelde boer in de polder: waar is het nou toch allemaal voor nodig?
Een aardige kluif voor de gemeente om hen te overtuigen. Want toen de delegatie naar Zürich vertrok, vertelt Heemstra, had de gemeente ook niet verwacht dat Calatrava over een 'sloot van twintig meter' een brug van 140 meter zou bouwen. En zo waren er wel meer 'aanpassingen' van de architect die in functioneel of verkeerstechnisch opzicht' niet hadden gehoeven'. De eerste brug rustte hij uit met een extra verbreding voor voetgangers; in plaats van een bescheiden tweebaans brug, splitste hij de weg in twee gescheiden rijbanen. Bij de tweede brug vond Calatrava dat je er ook onderdoor moest kunnen lopen, waardoor de wegen in de aanloop ernaartoe allemaal opgehoogd moesten worden. Dat alles om zijn bruggen een nog imposantere uitstraling te geven. Calatrava's wil is wet. Bij brug drie, de rotondebrug, moest vanwege de slechte doorstroming van het verkeer alsnog, een kruispunt met stoplichten worden aangelegd. De gemeente heeft er alles voor over; een steeds verder uitdijend budget en een ontevreden bevolking - het hoort erbij als je met zo'n wereldberoemde architect in zee gaat. |
|
| en
www.comquat.com/calatrava
Vaklokaal CKV-1 digitale school Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-1 uit het algemeen deel voor havo en atheneum. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde literatuur: Magteld van Hulten. De Volkskrant De polder is verliefd op Calatrava's bruggen Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. 12/22/2003 last update |
|
