Vergilius: Dido en Aeneas

een onmogelijke liefde

Jan Breughel de Oudere Sibylle en Aeneas in de onderwereld. 1598
Het gegeven van de Aeneas is simpel: de held Aeneas, zoon van een sterveling en van de godin Venus, slaagt erin met zijn vader en zoontje uit de brandende puinhopen van Troje te ontsnappen en vaart in de richting van Italië. De godin Juno laat hem door een verschrikkelijk noodweer uit de koers geraken en zo belandt Aeneas in Noord-Afrika waar de koningin van Carthago, Dido, juist bezig is met de bouw van een nieuwe stad. Zij ontvangt hem gastvrij en aan haar hof vertelt hij over de verwoesting van zijn vaderstad en de avonturen die hem op zijn reis naar Afrika zijn overkomen. Tijdens zijn verhalen wordt Dido verliefd op hem, maar door de tussenkomst van de goden ziet Aeneas zich genoodzaakt heimelijk te vertrekken. De wanhopige Dido pleegt dan zelfmoord. Aeneas vaart met de zijnen door naar Latium waar hij in de buurt van Napels onder begeleiding van de priesteres van Apollo een tocht naar de onderwereld maakt.

Het verblijf waar Rouw, Verdriet en Wroeging zetelen, waar bleke Ziekten wonen, trieste Ouderdom, en Angsten, verderfelijke Honger, vuile Armoe, allebei afschuwelijke verschijningen; ook Pijn, en Dood met naast hem zijn tweelingbroeder Slaap, en zondige Genietingen; en bij de ingang zelf woont het moorddadig monster Oorlog.
In de tweede helft van dit heldendicht worden verschillende krijgsverrichtingen beschreven die het gevolg zijn van het binnendringen van de Trojanen in Latium. De tweestrijd met zijn geduchte tegenstander Turnus in het laatste boek vormt het hoogtepunt. Door zijn roemvolle overwinning en de dood van Turnus verwerft de Trojaanse held zich de heerschappij over het hele gebied.

Leesfragment uit: Vergilius "Het verhaal van Aeneas" Amsterdam zj.

Aeneas begint aan zijn tocht door de onderwereld:

Zij gingen. Donker gingen zij in stille schemernacht

door't holle woonverblijf van Pluto, door dat rijk van schimmen,

nauw'lijks of slecht verlicht, zoals een bospad is, wanneer

de maan zich niet laat zien en Jupiter de lucht met schaduw

bedekt heeft, en een zwarte nacht de dingen kleurloos maakt.

Nog vóór de voorhof, bij de eerste toegang tot de Hades,

ligt het verblijf waar Rouw, Verdriet en Wroeging zetelen,

waar bleke Ziekten wonen, trieste Ouderdom, en Angsten,

verderfelijke Honger, vuile Armoe, allebei

afschuwelijke verschijningen; ook Pijn, en Dood met naast hem

zijn tweelingbroeder Slaap, en zondige Genietingen;

en bij de ingang zelf woont het moorddadig monster Oorlog,

daar ook is 't ijzeren huis der Wraakgodinnen, daar verblijft

dwaze Discordia, het slangenhaar met bloed doorvlochten.

In't midden spreidt een lommerrijke olm zijn takken uit,

wijd en oeroud, waarop een zwerm van ijle droomgestalten

genesteld zit, zo wordt verteld, onder elk blad wel één.

Er huizen bovendien nog bij dat poortgebouw veel monsters

van ieder soort: Centauren, Scylla's met hun dubbellijf,

de reus met honderd armen, Briareus; het Lernamonster,

dat angstaanjagend sist, de vlammenspuwende Chimacra,

Gorgonen en Harpijen en de draak met drie gedaanten.

Hier voelt Aeneas al direct een bange schrik, hij grijpt

zijn zwaard en richt dat met zijn blote punt naar wie nabijkomt,

en als zijn wijze gids niet had gewaarschuwd dat hij daar

slechts ijle, lichaamloze holle schimmen zag bewegen,

had hij die wezens aangevallen en vergeefs verjaagd.

Van hieruit loopt het pad naar de Tartaarse Acheron, die

veel modder opwoeit en wildgolvend wijde kolken vormt

en al zijn zand tenslotte uitbraakt in Cocytus' water.

Een griezelige veerman houdt daar toezicht op rivier

en oevers, vuil en lelijk: Charon. Rond zijn grijze kaken

een wilde, ruige baardgroei, uit zijn starre blik vlamt vuur,

een groezelige jas hangt met een knoop over zijn schouders.

Hij duwt zijn boot zelf met een staak vooruit, regelt ook zelf

de zeilen en vervoert de doden in zijn roestig schuitje,

een grijsaard reeds, maar ook een grijze godheid blijft steeds jong

en krachtig. Naar de oever loopt één lange rij van mensen,

mannen en vrouwen, niet meer levende gestalten van

dappere helden, jongens, ongehuwde meisjes, zoons die

vlak voor hun ouders ogen door de vlammen van de dood

waren verteerd-niet minder dan er na de eerste herfstkou

bladeren van de bomen dwarrelen, of dan er vogels

in zwermen landwaarts vliegen over volle zee, wanneer

het wintertij hen opjaagt en naar warme streken zendt.

De voorste rijen staan daar om een overtocht te smeken,

strekken de armen gretig naar de overzijde uit;

de norse stuurman echter neemt nu hier, dan daar een aantal

aan boord, maar wijst de anderen ver van de oever weg.

Aeneas is dan ook verbaasd, verbijsterd door de drukte

en vraagt: 'Sibylle, zeg me, wat beduidt die toeloop naar

de oever? Wat beweegt hen? Waarom moet de een weer weggaan

en mogen anderen het grauwe water oversteken?'
De werken van Homerus hebben model gestaan voor Vergilius, de Odyssee voor het eerste zestal boeken en de Ilias voor de laatste zes. Maar de Latijnse epicus heeft niet de eenvoud, die als een kenmerk van Homerus geldt, nagestreefd.

Zijn doel was de grootheid van Rome te verkondigen, de zegeningen van het nieuwe bewind aan te tonen, de ideale heerser te schetsen en tegelijk een verbinding tussen de Griekse en Romeinse beschaving tot stand te brengen.


07/11/2002