|
Venus en Mars een onmogelijke liefde |
| Het verhaal van Venus en Mars werd zowel door Homerus (Odyssee VIII, 266-367) als door Ovidius (Metamorfosen IV, 171-189) smakelijk opgedist. Vulcanus was getrouwd met Venus, die hem regelmatig bedroog met Mars. Toen hij dat uiteindelijk had ontdekt, smeedde Vulcanus in grote woede een ragfijn bronzen net, dat hij heimelijk over de echtelijke sponde spande. Zo ving hij haar, terwijl ze naakt in de armen van Mars lag. Daarna verzamelde hij de goden, om hen het overspelige paar te tonen. Deze bleken nauwelijks geschokt te zijn en Mercurius bekende zelfs dat hij best met Mars zou willen ruilen. Daarop barstten de goden uit in gelach. Alleen Jupiter was niet erg vrolijk omdat zijn schoonzoon, de bedrogen Vulcanus, de bruidsschatten terug eiste die hij gegeven had om met zijn dochter Venus te mogen trouwen. |
|
|
| Op het schilderij zien we Mars en Venus geheel naakt - hij heeft alleen zijn hoed opgehouden - en ineengestrengeld. Mercurius, de boodschapper der goden die herkenbaar is aan zijn slangenstaf, trekt het gordijn weg van het hemelbed. Amor richt een pijl op Mercurius, want uiteraard is bij het niet eens met deze verstoring van het liefdesspel. De kreupele Vulcanus staat klaar met het bronzen net in zijn handen. Jupiter met zijn bliksemschicht en adelaar, zit op een wolk en kijkt naar een niet goed herkenbare godheid die aan komt snellen in de lucht. De vrouw met helm en spies achter Jupiter moet Minerva zijn. De goden op de wolken links zijn goeddeels herkenbaar: vooraan zit Saturnus met zijn zeis en achter hem Diana met een maansikkel op haar voorhoofd. Een onbekende godin (of muze?) links boven begeleidt het tafereel met snarenspel. |
| Wtewael heeft noch de tekst van Homerus, noch die van Ovidius letterlijk nagevolgd. Volgens Homerus werden de twee echtbrekers alleen aan de mannelijke goden getoond, omdat de godinnen uit schaamte weg waren gebleven. Eigenlijk had het paar onbeweeglijk op het bed moeten liggen, gekluisterd in het net van Vulcanus. Maar hier moet dat vangnet nog worden geworpen en protesteert Mars vergeefs tegen de onthulling van zijn misstap. De voorstelling is dan ook grotendeels ontleend aan visuele bronnen. Overigens is dat een algemeen verschijnsel in de 17de eeuw. |
|
Gerard de Lairesse analyseerde dit verschijnsel in twee zinnen: 'Dat 'er veele zyn, die de fabelen van Ovidius van buiten kennen, stellen wy vast; maar van binnen zeer weinig. 't Is meest uit de printboeken en niet in de grondtext, da men tegenwoordig zoekt.' |
| Wtewael overgoot zijn tafereel met een erotisch sausje. Mars en Venus poseren niet zoals in de prent als gracieuze standbeelden, maar ze worden getoond op het hoogtepunt van hu vrijage, waarbij de uitgeschopte rode muiltjes van Venus het overspel symboliseren. Een omgevallen pispot, zoals hier midden voor, werd in de 17de eeuw een vast onderdeel van erotische voorstellingen. Het schild van Mars rechts vertoont een gehoornde saterkop, terwijl het handvat van de kan op tafel passend voorzien is van een sater met bokkenpoten, vanouds het symbool van de wellust. |
| Het onderwerp Mars en Venus was bijzonder populair in de prentkunst, vooral in Italië. In de context van de Metamorfosen of in een serie over de vrijages der goden werden zinneprikkelende voorstellingen vervaardigd, waarbij allerlei vormen van realisme geoorloofd waren. Censuur onderging echter een voorstudie voor Wtewaels schilderij uit 1601. Een zedenmeester sneed uit het blad op een zeker moment de figuren van Venus en Mars. Ook dit schilderij in het Mauritshuis achtte men niet steeds voor ieders ogen bestemd. Het werd in de collectie van stadhouder Willem V, vermoedelijk uit preutsheid, achter slot en grendel bewaard. |
|
|
| Ovidius
(Metamorfosen IV, 171-189)
Het tweede verhaal: de Zon vertelt aan de god Vulcanus, dat zijn vrouw, Venus, hem bedriegt met Mars. Vulcanus vangt Venus en Mars in een net. 'Ook hij die alles koestert met zijn hemels licht, de Zon, was eens verliefd. Over die zonneliefde wil ik spreken. Hij was de god- zegt men- die 't overspel van Mars en Venus het eerst ontdekte- want de Zon ziet alles steeds het eerst- en er vertoornd om werd. Aan Venus' echtgenoot Vulcanus verklapte hij dit bedbedrog en wáár dat bed was... Hij, uitzinnig kwaad, stootte het kunstwerk dat hij zat te smeden opzij en ging direct ragdunne, bronzen kettingen, netten en klemmen fabriceren, van zo'n fijnheid, dat ze onzichtbaar leken- zelfs het dunste weefsel kon dit werk niet overtreffen, zelfs geen spinnenweb, hoog aan een balk- en zo gemaakt, dat ze bij licht bewegen of contact in werking traden. Kunstig heeft hij ze bij 't bed verstopt en toen zijn vrouw haar minnaar in datzelfde bed ontving, werden zij in het vuur van hun omhelzing klem gezet dankzij die nieuw bedachte kooi, dat kunstwerk van haar man. Vulcanus gooide snel de wit- ivoren deuren open en riep de goden binnen. Daar, verstrikt in schande, lag het paar te kijk! En toch zou menig vrolijk opperwezen ook graag die schande smaken! Alle goden proestten 't uit en lange tijd was dit het topgesprek in godenkringen.' |
| Nu
'lering en vermaak' bij veel museumbezoekers een vanzelfsprekende zaak
is geworden, mag het niet meer verbazen dat juist het tonen van
dergelijke taferelen in de 16de en 17de eeuw een moraliserende functie
kon hebben. Het onderschrift van een prent uit 1585 met dezelfde
voorstelling toont aan dat de voorstelling stichtelijk was bedoeld:
'Zoals Phoebus, de zonnegod, met zijn verblindende licht de wellustige Mars onthult en de heimelijke schanddaden van Venus, zo ontdekt ook God de wandaden van een slecht leven en voorkomt hij dat zondige dingen verborgen blijven.' Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-1 uit het algemeen deel voor havo en atheneum. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende.Is er zonder uw
toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten?
Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een
juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een
financiele vergoeding kunnen wij niet geven |
