Orpheus en Eurydice:

een onmogelijke liefde

J P Pequignot Landschap met Orpheus en Eurydice  1802

Orpheus, zoon van de god Apollo was een dichter, beroemd om zijn lierspel. Met de muziek van zijn lier betoverde hij mens en dier. Zijn muziek was zo mooi dat zelfs de bomen en rotsen hem volgden op de klank. Orpheus trouwde met de mooie bosnimf Eurydice. Zij werd echter op hun huwelijksdag gebeten door een giftige slang waar ze op trapte toen ze vluchtte voor een ongewenste aanbidder. Ze stierf aan de beet. Orpheus was hierover zo diep bedroefd dat hij in de onderwereld afdaalde om de schimmen en de heerser van de onderwereld zijn droevenis te tonen en te smeken om de terugkeer van Eurydice. Met zijn muziek kreeg hij Pluto zover dat Eurydice hem terug naar de aarde mocht volgen. Voorwaarde was dat hij niet naar haar zou kijken tot ze uit de dodenwereld zouden zijn. Op het laatste ogenblik keek Orpheus toch om en Eurydice verdween nu voor altijd in het schimmenrijk. Na het verlies van zijn geliefde vrouw verachtte Orpheus de vrouwen, die zich juist erg tot hem aangetrokken voelden. Hij werd daarom aangevallen en verscheurd door de razende maenaden van Ciconia in Tracië.
Hoewel het verhaal zo natuurlijk triest afloopt zijn de zielen van Orpheus en Eurydice uiteindelijk toch verenigd.

Een mythe waarin de betoverende werking van muziek en poëzie een hoofdrol speelt is natuurlijk een zeer inspirerend gegeven voor componisten. De halfgod Orpheus, die met zijn zang- en snarenspel mensen, dieren, planten, goden, ja zelfs stenen en gevoelloze monsters in vervoering kon brengen, is dan ook bezongen in liederen, symfonische gedichten, opera's en andersoortige muziekdramatische werken, vanaf de prille zeventiende eeuw (Peri, Monteverdi) tot en met de twintigste (Stravinsky).

Op 5 oktober 1762 vond de eerste opvoering van Orfeo ed Euridice plaats in het Burgtheater in Wenen ter gelegenheid van de verjaardag van keizer Franz van Oostenrijk. Vanwege deze vrolijke aanleiding zag Gluck zich genoodzaakt zich te houden aan het verplichte 'lieto fine', de bij de Opera seria traditionele 'happy ending', en af te wijken van het tragische en nogal bloeddorstige einde van de Orpheusmythe zoals die was opgetekend door Ovidius en Vergilius.

De opera is opgebouwd uit vijf scènes.

De eerste scène toont direct een van de meest tragische gedeelten van het verhaal: de rouw om de dood van Euridice. Het vrolijke bruiloftsfeest van Orfeo en Euridice, de dramatische omslag door de boodschapper die komt vertellen over Euridice's plotselinge dood

In de tweede scène daalt Orfeo (begeleid door lugubere, razendsnelle strijkers-tremoli) af naar de donkere grotten aan de oevers van de Styx. Dan volgt een prachtige, bijna vermakelijke scène waarin duidelijk te volgen is hoe door Orfeo's magische muziek (herhaaldelijke, steeds indringender wordende, smekende aria's, begeleid door zacht harpgetokkel), de Furiën langzaam maar zeker overstag gaan.

De derde scène begint met

    Video-fragment 1 Orfeo en Euridice een paradijselijke klankschildering van de eeuwigheid, het Elysium

    Video-fragment 2 Orfeo en Euridice Echter, in de vierde scène, raakt hij haar weer kwijt. Orfeo, die de verwarring en beschuldigingen van Euridice, die zijn ongenaakbare gedrag verkeerd uitlegt, niet langer kan verdragen, keert zich om en Euridice sterft nogmaals. Dan klinkt Orfeo's wonderschone hartverscheurende aria 'Che farò senza Euridice!' (wat moet ik zonder Euridice!).

'Che farò senza Euridice!' MP-3

    Video-fragment 3 Orfeo en Euridice  Wanneer hij zich daarna wanhopig van het leven wil beroven verschijnt als een Deus ex Machina Amor, die Euridice weer tot leven brengt. Een triomfantelijk loflied op de liefde besluit de opera.

Orfeo ed Euridice van Christoph Willibald von Gluck [smalbandversie; breedbandversie] Bron Avro Klassiek

Orfeo van Joseph Haydn [smalbandversie; breedbandversie] Bron Avro Klassiek

Jean-Baptiste Camille Corot (1796-1875): Orpheus leidt Eurydice de Onderwereld uit (1861)

De schrijver Jacques Presser put troost uit het verlies van Orpheus. Als zijn vrouw in 1943 weggevoerd wordt door de bezetters, schrijft hij in de dichtbundel Orpheus en Ahasverus zijn verdriet van zich af. Dat hij voor het Orpheus en Eurydice-thema kiest is niet toevallig. Vlak voordat zijn vrouw gearresteerd werd, heeft een kennis nog stukken uit Gluck’s opera gezongen.

Het meest recente verhaal dat het Orpheus-thema aangrijpt is te vinden in de jeugdliteratuur. Enkele jaren geleden heeft Cynthia Voigt de jeugdroman Orfie gepubliceerd. De rollen van Orpheus en Eurydice zijn hierin omgekeerd: Orfie is een meisje. Orfie speelt gitaar en doet haar publiek verstommen als ze zingt. Haar band wordt na een tijdje succesvol, mede door inspanningen van haar beste vriendin, die de verteller van het verhaal is. Eurydice is in dit boek Orfie’s vriendje die aan hard drugs verslaafd is. Hij betekent uiteindelijk voor Orfie haar ondergang, omdat zij uit liefde steeds naar hem toevlucht.

Orpheus lijkt zich met zijn geest in verafgelegen gebieden te bevinden, bij de geest van Eurydice.

Orpheus   Jean Delville 1893   Olieverf op doek

Orfeu Negro MP-3 fragment (Titel song) 

Orfeu Negro MP-3 fragment (Astrud Gilberto)

De film Orfeu Negro van Marcel Camus. het verhaal speelt in de zwarte sub-cultuur van Rio de Janerio in dezelfde tijd als de film (rond 1960) gemaakt is. De slang die Eurydice doodt, is vervangen door een electriciteitskabel die haar electrocuteert. Niet door de onderwereld maar door de underground-cultuur van voodoo zoekt Orfeu zijn weg. De voodoo-ceremonie voert Orfeu ver weg, en net als in de mythe kijkt hij om en verliest hij Eurydice. Als hij met haar lichaam terugkeert naar de stad wordt hij aangevallen en vermoord door een jaloerse vrouw.

Trailer for the movie "Black Orpheus"

Vaklokaal CKV-1 digitale school

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-1 uit het algemeen deel  voor havo en atheneum en het vak ckv vmbo. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.
11/11/2010 last update