Het romantische ballet

De danskunst is uitermate geschikt om de idealen van de romantiek zichtbaar te maken. De onmiddellijke inspiratiebron voor het ontstaan van het romantisch ballet was de het 'Nonnenballet' uit de opera 'Robert Ie Diable' van Giacomo Meyerbeer uit 1831, gechoreografeerd door Filippo Taglioni.

Robert Ie diable, scène uit de wereldpremière naar Ciceri; Opera Parijs 1831. De scène bij de kloosterruine, waar Robert de magische twijg in zijn bezit krijgt, werd bekend. In een uitgebreid bacchanaal vertegenwoordigen de uit hun graven opgestane nonnen de gevaarlijkste verleidingen van het leven: drankzucht, hartstocht voor het spel en seksualiteit. Meyerbeer beinvloedde met dergelijke massa-scenes de massakunst uit de 20ste eeuw van de showbusiness 

Algemene kenmerken van de romantiek, die van belang zijn voor de danskunst:

• Opkomst nationalisme. Ontstaan nationale kunstscholen. Men gaat teruggrijpen naar: verhalen uit het eigen verleden, verheerlijking van nationale helden, terugkeer naar volksmuziek, volksinstrumenten, volkdansen: ontstaan van de karakterdans
• Verheerlijking van het bovennatuurlijke, van de geest boven de stof Wegvluchten van de realiteit en de materie. Overwicht van de verbeelding, het mystieke en de droom: de verhalen worden heel anders
en gaan nu over elfen, nimfen, bosgeesten, water- en luchtgeesten, dolende zielen, betoverde wezens. Tragische liefdesgeschiedenissen geven een botsing aan tussen realiteit en droom. De aankleding wordt ook totaal anders: ontstaan van het ballet blanc. 

Eugène Lamy ontwerpt de tutu's: tutu romantique = lang en soepel in de beginperiode, tutu classique = kort en stijf in de latere romantiek.

Een andere andere manier van dansen: invoeren van de pointe en de pointetechniek (spitzen). Loskomen van de aarde wordt als een ideaal gezien, het effect van zweven of vliegen. Door de pointes is er een geweldige uitbreiding wat stappenmateriaal betreft en het opdrijven van de techniek en de virtuositeit, door het kleine steunvlak van de voet. 

Het gebruik van theatermachinerieën neemt toe en men is in staat steeds meer onverwachte effecten te realiseren.

Alle grote klassiek-romantische balletten brengen een afwisseling van karakterdans (dat is de reële wereld) en ballet-blanc (dat is de droomwereld).

Voorbeeld van een Ballet-blanc uit het Zwanenmeer

Voorbeeld van een Karakterdans uit het Zwanenmeer

De karakterdans wordt in de romantische balletten ook aangewend om h

et kwade uit te drukken in de figuur van de tovenaar, de heks, de slechte fee ed.

• Verheerlijking van de natuur. Dit uit zich vooral in het scènebeeld: de plaats van handeling is vb. een bos (La Sylphide, Giselle), een meer ( Het Zwanenmeer), een zee ( Ondine)
• Drang naar het 'exotische' en het onbekende vb: La Péri (oosterse prins en de ziel van een bloem), La Sylphide (Schotland), het macabere 'de wereld der doden en schaduwen (Giselle, La Bayadère), vreemde culturen (invoeren van 'Chinese', 'Hongaarse', 'Schotse', 'Spaanse' dansen)
• De verheerlijking van het lichaam van de vrouw als symbool van liefde, trouw, droom, vrijheid. Het hoofdpersonage is steeds een vrouwenrol.
• Het ontstaan van het sterrendom: Marie Taglioni, Carlotta Grisi, Lucille Grahn, Fanny Cerrito, Fanny Elssler (een karakterdanseres) Er ontstond nu ook een strikte hiërarchie in het balletkorps. Er zijn slechts enkele mannelijke dansers: Jules Perrot, Lucien Petipa.

Giselle Ballet - Svetlana Zakharova

                          Marie Taglioni                             Fanny Elssler 

• De pointetechniek is uitgegroeid tot een virtuoze stunt, die vaak los komt te staan van de rest van de voorstelling. Het doel was slechts de eer van de eerste danseres.
• De verheerlijking van de vrouw als symbool van schoonheid en vrijheid leidde tot enkel nog vrouwelijke hoofdrollen. Het verdwijnen van de mannelijke danser; hij heeft slechts als functie: liften (omhoog duwen) en ondersteunen van de ballerina: hij wordt dan genoemd de porteur
• De mannenrollen worden aangeboden in travestie: het verval van de danskunst, verwijfdheid, negatieve indruk van de mannelijke danser.
• Het ontstaan van de Foyer de la Danse van de Parijse Opera, een oefenzaal achter het toneel. Men kon er afspraakjes maken met de danseressen. Dit leidde tot prostitutie en dus een heel slechte reputatie van de danseressen en het dansersberoep.

De grote sterren beginnen tournees te ondernemen en stilaan vertrekken meer en meer dansers en choreografen uit Parijs naar Rusland, waar de romantische danskunst verder ontwikkeld en tot een hoogtepunt komt in de Marius Petipa periode. De dans wordt daar 'een parel aan de kroon' van de tsaren.

Het klassieke Russische ballet

Vooral tsaar Peter de Grote en Catharina II dragen veel bij aan de ontwikkeling van het ballet, dat door Franse dansmeesters, choreografen en ballerina's wordt beheerst. In de Keizerlijke balletschool van Peter de Grote worden jongens en meisjes gekocht van lijfeigenen. In de romantische periode is er sprake van 'balletomania': de bewondering voor bijvoorbeeld de ballerina Marie Taglioni leidde tot het nuttigen van haar balletschoentjes door bewonderaars!