Melodrama
Er wordt veel gesproken in de stomme film. Niet dat je het kunt horen; het publiek leest al het gesproken woord van tekstkaarten of van de lippen van de acteurs. In dat laatste geval gaat het meestal om weinig meer dan een gelispeld 'nee' of 'oui' of 'I love you'. Toch zou je kunnen zeggen dat de toeschouwers dan iets horen, dat ze de taal van de lippen kunnen omzetten naar imaginaire klank. Het is een mooie menselijke gave: zonder al te grote inspanning kunnen we iets dat geluidloos op de lippen ligt of als platte tekst in beeld verschijnt, in onze verbeelding laten klinken.
Stomme films speculeren veelvuldig op die kwaliteit van de menselijke psyche om van zintuig naar zintuig te hinkelen, om de overdracht van gemankeerde informatie, zoals het ontbreken van een hoorbare stem, zelf aan te vullen. Sommigen hebben hieruit afgeleid dat de stomme film in tegenstelling tot de geluidsfilrn nog echte kunst was, kunst die van cineast en toeschouwer een actieve verbeelding eiste. Met geluid kon film weinig anders worden dan afbeelding. Iets dat de wereld zo compleet kon presenteren als de geluidsfilm was hoogstens een kunstje - geen kunst.
Maar ook de geluidsfilm speelt zijn spel met ruimte en tijd, waarbij zowel van cineast als toeschouwer een scala aan vertaalactiviteiten wordt verwacht: nog steeds gebeurt er in een goede film meer buiten dan in beeld, of meer achter de ogen dan op het gezicht. Toch kan niet worden ontkend dat de stomme film door zijn mankement van de ongehoorde woorden een groter bewustzijn van zijn uitdrukkingsmiddelen moest hebben.

Het meest pregnant laat zich dat aflezen aan melodrama's, de verhalen van de liefde en haar obstakels. In melodrama's draait het om hartstochten die zelfs de meest ongevoelige kijker niet kunnen ontgaan. Het is alsof melodramatische scènes, meer dan concrete gebeurtenissen, glasheldere abstracties uitdrukken: 

het Grote Verlaten, 

Wraak, 

Afgewezen Liefde, 

Vrijheid, 

Het Vergeefse Leven, 

Verleiding. 

En dat alles samengebald in één oogopslag, een geheven vuist, een omhelzing bij zonsondergang, een geslaakte zucht, een tedere streling.

 

Natuurlijk is met het verscheiden van de stomme film het melodrama niet verdwenen. Maar het heeft het wel veel moeilijker gekregen. De concreetheid van de stem maakt al snel ieder melodramatisch gebaar te groot, te aanstellerig, een beetje te kitsch voor onze goede smaak. In de stomme film kunnen we de melodramatische lange blikken nog begrijpen als vervanging van de onhoorbaarheid van de woorden. We lezen dan een taal, zwijgend maar welluidend, die jammer genoeg nog maar weinig cineasten durven spreken.
Opdracht:

1. - Op welke wijze wordt door het publiek in een stomme film het gesproken woord "gelezen"?

2.-  Waarom vond men de geluidsfilm in het begin geen echte kunst?

Charlie Chaplins eerste grote succes komt in 1921 met The Kid, tevens zijn eerste langspeelfilm.

KORTE INHOUD

Het verhaal draait rond de Tramp (Chaplin), die ondanks vele tegenslagen nooit de moed opgeeft en zijn onafscheidelijke maatje, een onweerstaanbare schavuit (gespeeld door de zesjarige Jackie Coogan) die als vondeling van jongsaf aan door de Tramp is opgevoed in de Harde Leerschool van het Leven. 

  Video fragment (wmv)

3.- Je zou het speelfilm fragment "melodramatisch" kunnen noemen. Kun je aan de manier van spelen zien, dat hier eigenlijk sprake is van een stomme film en geen geluidsfilm, waarbij de personages te horen zijn als ze praten? Verklaar je antwoord.

 

 
© Roy Export Company, courtesy NBC Photographie, Paris

DE DIGITALE SCHOOL. Samenstelling in samenwerking met Kunsthal Rotterdam als voorbereiding op tentoonstelling Charlie Chaplin. Bron: Cinema Perdu P Delpeut Amsterdam 97

29-04-2010 H Coppens/H Baggen