Stomme films waren nooit stil

Stomme films en The Mighty Wurlitzer

Charles Chaplin en zijn team op de filmset van Modern Times (1936) © Roy Export Company, courtesy NBC Photographie, Paris

Stomme films waren nooit stil. Zelfs tijdens de opnames, in een decor of op locatie, klonk al muziek. Met een harmonium of viool werden de gespeelde emoties muzikaal opgeroepen. In de bioscopen klonken vergelijkbare klanken, geproduceerd door een pianist of een klein salonorkestje. In de grote bioscopen zoals het Amsterdamse Tuschinski kon de muzikale begeleiding uitgroeien tot symfonische omvang, zowel met een traditioneel orkest als met het befaamde Wurlitzer-orgel.

In het begin van de cinema werden oude kerkorgels te pas en te onpas gebruikt om films te begeleiden, maar de Amerikaanse firma Wurlitzer ontwikkelde voor de profane bewegende beelden een heus orgel, dat vanaf 1910 op de markt was, en een periode van grote bloei doormaakte, in het decennium tussen de Eerste Wereldoorlog en de komst van de geluidsfilm. Het instrument kende een zwelpedaal en allerlei toeters en bellen en heette The Mighty Wurlitzer.

Een Wurlitzer begeleidde stomme films geheel of gedeeltelijk en speelde bij de reclame, het varieté en in de pauze. Films werden vaak gedistribueerd met een partituur voor orgel en/of orkest. Het Wurlitzer orgel gaf de Amerikaanse bioscoop een authentiek geluid. Met de komst van het Hammond-orgel werd het rond 1940-'50 tijd voor een nieuwe generatie instrumenten, maar er bestaat een groot platenrepertoire dat herinnert aan het ooit uitzonderlijk populaire, aangenomen kind van Hollywood.

Luister naar het geluid van The Mighty Wurlitzer. (The Greatest Show on Earth von Victor Young, gespielt von Robert Ducksch, 1990)

Luister naar het geluid van The Mighty Wurlitzer. (the Bardavon Mighty Wurlitzer being played by Juan Cardona Jr)

Maar niet iedereen was tevreden over de muzikale kwaliteit van de bioscoopmuzikanten. In filmrecensies in kranten en vakbladen uit de jaren tien en twintig van de vorige eeuw kunnen we nog veel ach en wee over de kwaliteit van de muzikale begeleiding terugvinden. Niet geheel verwonderlijk, want het begeleiden van stomme films is lastiger dan veel toeschouwers zullen vermoeden.

De muzikant moet niet alleen een breed repertoire beheersen (van klassiek romantisch tot populaire meezingers)
de stemmingen van de beelden feilloos inschatten en interpreteren.

Menig pianist, die de beelden veelal met het publiek voor het eerst zag, zal vrolijk hebben ingezet bij een scène die na een paar beelden een drama bleek te vertellen. Eigenlijk zijn de goede muzikale begeleiders van stomme films een soort dramaturgen, die de toeschouwer scène na scène een handvat geven om het stille spel van de acteurs of de geluidloze documentaire gebeurtenissen van een emotionele kleur te voorzien.

Samenstelling van het bronmateriaal voor de vaklokalen uitsluitend en alleen ten behoeve van de vak ckv-1 uit het algemeen deel voor havo en atheneum en het vak ckv vmbo en de kunstvakken uit het profiel C&M. (CKV 2/3 en tehatex) en uit de onderbouw het vak beeldende vorming. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Bronnen oa: Cinema Perdu P Delpeut Amsterdam 97. Afbeelding orgel: elektrisch-pneumatische bioscoop-Orgel The Rudolph Wurlitzer Company, North Tonawanda/New York, Baujahr 1929 Afbeelding Chaplin © Roy Export Company, courtesy NBC Photographie, Paris beschikbaar gesteld door Kunsthal Rotterdam.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten, afbeeldingen ed? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. In plaats hiervan geven we onder aan de pagina ruimte voor een eigen invulling of verwijzing naar internetpagina's.

29-04-2010