De befaamde toekomstroman van George Orwell (pseudoniem van Eric Blair 1903-1950)
De oorspronkelijke charme school in de voorspellingen die de schrijver in 1948 deed. Vele miljoenen lezers zagen reikhalzend dan wel angstvallig uit naar het moment waarop de werkelijkheid met de profetie vergeleken kon worden. De enorme fascinatie die het boek sinds het moment van zijn verschijning heeft uitgeoefend, vindt een verklaring in het feit dat men wellicht nog getuige kon zijn van de uitkomsten.

Zo kreeg het jaartal 1984 een magische uitstraling. Tal van publicisten of sprekers die hun visie op de toekomst wilden geven, kozen het als ijkpunt. De meeste roem op dit terrein werd vergaard door de dissidente Sovjet-auteur André Amalrik, die ten tijde van Breznjev het essay Haalt de Sovjet-Unie 1984? publiceerde en voor die vrijpostigheid met jarenlange gevangenschap moest boeten.
Fascinatie en navolging met betrekking tot 1984 horen inmiddels tot het verleden. Orwells boek kan ons zeker nog boeien, maar vooral omdat het  onherroepelijk tot de geschiedenis is gaan behoren. Het duidelijkst van al is nog wel dat het de sporen vertoont van de tijd waarin het werd geschreven. Tot in de titel toe zijn die sporen te vinden: 1984 is voor de helft een spiegelbeeld van 1948, het jaar waarin Orwell zijn roman voltooide, het jaar ook waarin de Koude Oorlog tussen de Sovjet-Unie en het Westen in alle hevigheid losbarstte.

 

Orwells eerste oogmerk was een satire op het totalitaire communisme, zonder dat hij daarbij afstand wilde doen van zijn linkse principes. Met de ware aard van het stalinisme had hij al kennis gemaakt toen hij zich als vrijwilliger voor de republikeinse zaak in de Spaanse Burgeroorlog liet betrekken. Hij moest toen meemaken hoe vele van zijn strijdmakkers in opdracht van de Russische geheime dienst uit de weg werden geruimd, en dat alleen maar omdat ze niet voor 100 % trouw waren aan de door Moskou uitgestippelde lijn.

Orwell hield aan deze episode een levenslange haat tegen alle vormen van dwang, terreur en leugenpropaganda over, een haat die hij vorm gaf in het satirische Animal Farm (1945)

 

 

1955, a poster with the famous words 'Big Brother is Watching You' from a BBC TV production of George Orwell's classic novel Nineteen Eighty-Four.
1984 moest net zo'n soort boek worden. Maar het viel veel grimmiger uit. En juist door die verbetenheid van toon kwamen er uitspraken in terecht die verder reiken dan kritiek op het totalitaire communisme zoals hij dat uit eigen ervaring en uit de berichtgeving over Stalins massale zuiveringen en showprocessen kende. Wanneer Orwell beschrijft dat de wetenschapsman van het toekomstige jaar 1984 een mengsel van een psycholoog en een inquisiteur zal zijn, die onderzoekt hoe met behulp van psychofarmaca, shocktherapie, hypnose en fysieke marteling mensen onder de duim gehouden kunnen worden, dan weten we maar al te goed dat zijn prognose is bevestigd door de gang van zaken in vrijwel alle dictatoriaal geregeerde landen. Hetzelfde geldt voor de wetenschappelijke research ten behoeve van de oorlogsmachinerie, die niet stilstaat bij de perfectionering van het conventionele wapentuig, maar ook de toepassingsmogelijkheden van gassen en ziektekiemen onderzoekt. En wat te denken van het gewapende conflict als bliksemafleider voor publieke onlustgevoelens? Of de controle over de bevolking via het oog van de alomtegenwoordige camera, die waakt onder het spreekwoordelijk geworden motto 'Big Brother is watching you'?

 
Maar het is kennelijk onmogelijk om het communisme aan de schandpaal te nagelen, en toch als socialist voor vol te worden aangezien. De slechte verstaanders voor wie Orwell schreef hebben hem tot conservatief bestempeld, en zulke slechte verstaanders vindt men niet alleen onder die communisten die door hun geweten worden gekweld, maar ook onder de conservatieven die voelen dat hun opvattingen anno nu in de mode zijn. Beide partijen hebben geprobeerd Orwell onschadelijk te maken, de ene door hem te verketteren, de andere door hem in een dodelijke omhelzing te nemen. Het pleit voor de kracht van zijn schrijverschap dat er voor goede verstaanders toch heel veel overbleef, ook na 1984.
Leesfragment uit "1984"
Ze hadden het gedaan, ze hadden het toch gedaan!

De kamer waar ze stonden was langwerpig en zacht verlicht. Het telescherm stond slechts zachtjes aan; het weelderige, donkerblauwe tapijt gaf je het gevoel dat je op fluweel liep. Aan de andere kant van de kamer zat O'Brien aan een tafel, onder een lamp met een groene kap, met stapels papieren aan weerszijden naast zich. Hij had niet de moeite genomen op te kijken toen de bediende Julia en Winston binnenliet. Winstons hart bonsde zo luid dat hij betwijfelde of hij een woord zou kunnen uitbrengen. Ze hadden het gedaan, ze hadden het toch gedaan, dat was het enige dat hij kon denken. Het was op zichzelf al onbezonnen geweest om hierheen te gaan, en je reinste dwaasheid om samen hierheen te gaan; wel waren ze langs verschillende routes gekomen en hadden ze elkaar pas ontmoet op de stoep voor de flat van O'Brien. Maar wat een zelfoverwinning was er al niet nodig om een dergelijk huis te betreden. Slechts bij hoge uitzondering kreeg iemand de woningen van de Kernpartij van binnen te zien, of drong iemand zelfs maar door tot de wijk waar ze woonden. De hele sfeer van het reusachtige flatgebouw, de luxe en de ruime indeling, de ongewone geuren van lekker eten en goede tabak, de geruisloze en ongelooflijk snelle liften die op en neer gleden, de bedienden in hun witte jasjes die af en aan liepen - dat alles gaf je een beklemd gevoel. Hoewel hij een goede reden voor zijn komst kon opgeven, werd hij bij elke stap gekweld door de vrees dat plotseling om de hoek een bewaker in zwart uniform zou opduiken, hem naar zijn papieren zou vragen, om hem vervolgens weg te sturen. O'Briens bediende had hen beiden echter zonder aarzeling binnengelaten. Het was een kleine man met donker haar in -een wit jasje, met een ruitvormig, volkomen uitdrukkingloos gezicht dat Chinees had kunnen zijn. In de gang, waar hij voor hen uit liep, lag een zachte loper, op de muren zat roomkleurig behang boven een witte lambrizering, alles was blinkend schoon. Ook dat werkte beklemmend. Winston kon zich niet herinneren ooit een gang te hebben gezien waar de muren niet groezelig waren door de aanraking van mensenleven.

O'Brien hield een strookje papier in zijn handen en leek dat gespannen te bestuderen. Zijn massief gezicht, naar voren gebogen zodat je de lijn van de neus kon zien, leek vreeswekkend en intelligent. Bijna twintig seconden zat hij daar roerloos. Toen trok bij de spreekschrijver naar zich toe en dicteerde snel een boodschap in het bastaardjargon van de Ministeries: 'Punten een komma vijf komma zeven akkoord volwijs stop suggestie vervat punt zes dubbelplus belachelijk schier misdunk schrap stop ondoorgaan bouwwijs antekrijg plusvol begroting bedrijfskosten machinerie stop eind boodschap.'

Hij stond langzaam op uit zijn stoel en kwam op hen toe over het geluiddempende tapijt. Iets van de officiële sfeer leek met de Nieuwspraakwoorden van hem afgevallen te zijn, maar zijn gezicht stond grimmiger dan gewoonlijk, alsof hij het onaangenaam vond gestoord te worden. De angst die Winston al voelde, werd opeens doorkruist door doodgewone géne. Het was heel goed mogelijk dat bij eenvoudig een domme fout had gemaakt. Wat voor bewijs had hij eigenlijk dat O'Brien een politieke samenzweerder zou zijn? Niets anders dan een snelle blik en één enkele dubbelzinnige uitlating; verder alleen zijn eigen geheime fantasieën die gebaseerd waren op een droom. Hij kon zich niet eens beroepen op het voorwendsel dat hij gekomen was om het woordenboek te lenen, want dan kon hij julia's aanwezigheid totaal niet verklaren. Terwijl O'Brien langs het telescherm liep, leek hem iets te binnen te schieten. Hij bleef staan, liep naar de muur en drukte op een knop. Er klonk een scherpe tik.............................

Vaklokaal CKV-1 digitale school

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-1 uit het algemeen deel  voor havo en atheneum. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.
04/19/2010 last update