Fidelio (Beethoven)

Geeft ''Le Nozze di Figaro'' de sfeer weer voor de Franse revolutie, erna is het centrale thema van veel opera’s: bevrijding en verlossing. Een van de bekendste voorbeelden is de opera ‘Fidelio’ van Beethoven. Première: eerste versie: 20-11-1805, Wenen (Theater an der Wien)Personen. Don Fernando, minister, Don Pizarro, gouverneur van een staatsgevangenis, Florestan, een gevangene, Leonore, zijn echtgenote onder de naam Fidelio, Rocco, hoofdcipier en vele anderen. Plaats en tijd: een Spaanse staatsgevangenis op een paar mijlen van Sevilia, eind 18e eeuw. Luister naar het slot van de ouverture, waar een opera altijd mee begint. Gaat het hier om een lome zondagmiddag of is er vuurwerk te beleven?

Beethoven Ouverture Fidelio, het slot

Beethoven. Fidelio [smalbandversie; breedbandversie] (Avro klassiek)

 

Inhoud Eerste bedrijf

Op de binnenplaats van de staatsgevangenis.

Hoofdcipier Rocco heeft veel te doen. Deurwachter Jaquino helpt hem graag omdat hij van Rocco's dochter Marzelline houdt; hij wordt al beschouwd als aanstaande schoonzoon. Maar nu heeft Rocco een assistent en deze Fidelio heeft overal verandering in gebracht. De bedreven vreemdeling is bij Rocco in de gunst gekomen en Marzelline is verliefd op hem geworden - maar Fidelio is een vrouw. Leonore heeft zich vermomd om haar man, Florestan, een vrijheidsstrijder, te zoeken en te bevrijden. Ze vermoedt dat hij wederrechtelijk door zijn tegenstander Pizarro in een kerker is opgesloten. Als de gouverneur verneemt dat zijn wandaden bekend zijn geworden, wil hij alle sporen uitwissen. De minister mag bij zijn voorgenomen inspectie Florestan niet meer aantreffen. Florestan had eertijds een misdrijf van Pizarro onthuld en kwijnt nu weg in de diepste kerker. Alle torens moeten worden bemand om naar de minister uit te zien. Zijn aankomst moet middels een trompetsignaal medegedeeld worden zodat Pizarro niet bij zijn duistere daden kan worden, betrapt. Op verzoek van Fidelio en Marzelline heeft Rocco ondertussen de gevangenen in de gevangenistuin gelaten. Dit biedt Leonore de gelegenheid om naar Florestan te zoeken. Pizarro is boos over het eigenhandige optreden van Rocco en laat de gevangenen weer opsluiten. Aangezien Leonore Florestan niet heeft kunnen ontdekken, weet ze toestemming te verkrijgen om Rocco naar de onderaardse kerkers te begeleiden. In de onderaardse kerkers moet een graf gedolven worden.

Tweede bedrijf

Eerste scène: Onderaardse kerker.

Florestan beklaagt zich over zijn bittere lot - kettingen als beloning voor de dienst aan de waarheid. In een visioen ziet hij de vrijheid. Ze heeft de gelaatstrekken van Leonore. Rocco en Fidelio delven het graf. Leonore herkent haar

man in eerste instantie niet, wil de gevangene echter redden, wie het ook is. Uiteindelijk werpt ze zich met ware doodsverachting tussen Florestan en Pizarro en maakt zich als Leonore bekend. De moordenaar is echter niet onder de indruk van de echtelijke liefde. Leonore richt een wapen op Pizarro. Dan klinkt het trompetsignaal. Pizarro stopt. Onnoemelijke vreugde neemt van het bevrijde paar bezit.

Tweede scène: Plein van het slot.

De minister bejegent de gevangenen als broeder onder broeders. Rocco begeleidt Florestan en Fidelio/Leonore naar het daglicht. Pizarro krijgt zijn verdiende straf. Marzelline richt zich weer tot Jaquino. De minister begroet Florestan als een doodgewaande vriend. Leonore maakt de kettingen los. Iedereen verenigt zich vol lof over de echtelijke liefde.

 

Beethoven's opera conducted by Leonard Bernsten. Gundula Jnowitz & Rene Kollo.

Politiek en liefde

Aan Fidelio schijnt een waar gebeurd voorval ten grondslag te liggen, dat zich tijdens de Franse Revolutie afspeelde. Destijds zou een moedige vrouw haar aristocratische echtgenoot uit de gevangenis hebben bevrijd. Aan deze gebeurtenis refereert Bouilly in zijn libretto voor Pierre Gaveaux, wiens opéra comique Léonore ou Lamour conjugal (Léonore of de echtelijke liefde) op 19 februari 1798 in Parijs opgevoerd werd. Hoewel het libretto van Bouilly uit een antirevolutionaire houding voortkwam, associeerde het Parijse publiek de voorvallen op het podium met de historisch revolutionaire gebeurtenissen in Parijs - ofschoon de plaats van de handeling Spanje was. Bouilly en meer nog de Weense vertaler moesten beducht zijn op censuur. Men mocht niet van revolutionaire gezindheid verdacht worden.

Fidelio: een ode aan de vrijheid?

De Weense autoriteiten hadden de politieke felheid van het stuk meer te vrezen dan de Parijse autoriteiten. In Oostenrijk waren de beruchte staatsgevangenissen, de vestingen Spielberg en Kufstein, ten tijde van keizer Franz 1 nog steeds onaangetast. De aristocratie vreesde de Fransen, die eertijds de Bastille vernield en hun eigen koning terechtgesteld hadden. De vertaler moest elke betrekking tot zijn tijd zo veel mogelijk vermijden. De broederliefde van Beethoven gaf de opera van meet af aan een symbolische en idealistische betekenis. Fidelio werd een hartstochtelijk manifest tegen staatsgevangenissen van elke aard. De handeling is aan geen tijd of plaats gebonden.