Een voorbeeld van een modern realistisch "lijst-toneel"  'Preparadise Sorry Now' van Rainer Werner Fassbinder door Toneelgroep De Appel, 1976. Een groezelig en vervuild openbaar toilet, dat door de multifunctionele rekwisieten ook als abattoir, gaskamer en metrostation dienst kon doen. In de quasi granieten vloer waren metroroosters duidelijk zichtbaar; indien relevant kwam hier stoom uit. De ruimte werd ommuurd door een 2,5 meter hoge tegelwand, met daarboven een verweerde betonnen muur, waarop een vuilig glazen dak rustte. Tot in de kleinste details vormde dit decor een perfecte reconstructie van de som van alleswat niet paradijseiijk was: slagershaken, een slachtbank, kogelgaten in de tegelmuur, douchekabines, een toilet. De net zo groezelig geklede acteurs bevonden zich permanent in dezelfde lokatie en dus vonden er geen opkomsten en afgangen plaats. Hun handelingen zorgden ervoor dat men zich steeds in een andere ruimte wanen kon en ook al speelde de handeling zich elders af, zij bleven essentiële onderdelen van de voorstelling uitmaken.

Het lijst-toneel

In de tweede helft van de negentiende eeuw ontstond een groeiende behoefte aan historische getrouwheid en waarheid op het toneel. Décors, kostuums en rekwisieten moesten zoveel mogelijk, tot in de kleinste details, in overeenstemming zijn met de werkelijkheid (realisme) of met de voorbije tijd waarin het stuk zich afspeelde (historisch realisme). Vandaar ook dat men de platte, beschilderde achterdoeken en coulissen door een driedimensionaal decor ging vervangen. Voor een scène binnenskamers bijvoorbeeld werden drie wanden gebruikt, kompleet met behang, schilderijen, open haard, deuren en een plafond. Door de betere verlichting -vanaf 1820 de gaslamp en na 1880 het elektrische licht- werd het realisme in het theater nog eens extra gestimuleerd.

Vierde-wand toneel

Een en ander kon ertoe leiden, dat in een slagerij-scène echte stukken vlees aan de haak kwamen te hangen of dat in een stuk dat zich op het platteland afspeelde, echte kippen over het toneel scharrelden. Het publiek kon zelfs de kleinste voorwerpen zien. Om de aandacht zo min mogelijk te verstoren en het geloof in de echtheid van de. wereld op het toneel nog verder te vergroten, werd de zaal tijdens de voorstelling in het donker gehuld, iets wat tot dan toe in het theater niet gebeurd was. Decorwisselingen vonden, ook voor het eerst, achter gesloten gordijnen plaats. Om de illusie van echtheid te versterken, deden de spelers net alsof het publiek er niet was en er zich tussen zaal en podium een vierde wand bevond. Dit leidde ertoe om van vierde-wand-toneel te spreken. De acteurs richtten zich in hun spel duidelijker tot elkaar dan tot het publiek en soms werd - tegen alle tot dan toe ontwikkelde theaterconventies in- de tekst gesproken met de rug naar de zaal toegekeerd. De kunstmatige manier van spreken (declameren) en bewegen, die zich in de voorgaande eeuwen had ontwikkeld, werd hiermee omgebogen in de richting van een natuurlijker speelstijl. In de opera bleef tot op de dag van vandaag de niet-realistische manier van spelen grotendeels gehandhaafd.

Bij dit theater was er de makers nog alles aan gelegen om je als toeschouwer helemaal mee te nemen in het verhaal. Je moest je zoveel mogelijk kunnen herkennen in het verhaal en de hoofdfiguren. Daardoor werd je meegevoerd en belandde je als het ware in een droom waar je pas na de voorstelling uit ontwaakte. Realistische en herkenbare situaties werden hiervoor gebruikt.

Illusie van de werkelijkheid door:

• scheiding van publiek en acteurs: door het verduisteren van de zaal waarbij het lijsttoneel een opening in de vierde wand werd. Zo ontstaat de illusie dat je naar een stukje op dat moment ontstaan leven zit te kijken. 
• het realistische decor: waar salons waren ingericht compleet met schouw, vloerkleden en schilderijen. Bij een opvoering van 'De Meeuw' van Tsjechov bootste men bij een opvoering in Moskou zelfs het geluid van krekels na.
• huiselijke situaties: waren vaak de plaats van handeling omdat deze zich het meest leenden voor een realistisch decor in een ruimte. Er waren namelijk zoveel voorwerpen dat het decor niet kon worden gewijzigd tijdens de voorstelling.
• de zielenroerselen van de personages waren belangrijk in de teksten. Het verleden van de personages met hun problemen werd langzaam ontrold.
• de wereld van de 'gegoede kringen': stond in de stukken centraal, omdat zij degenen waren die naar het theater gingen.
• Van verder belang waren de principes van Aristoteles:

• eenheid van handeling, plaats en tijd. 
• katharsis: het conflict wordt in het stuk opgelost 
• de opbouw van het drama in 5 bedrijven.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-1 uit het algemeen deel  voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven:

11/22/2007 update