Painted Dreams 4

Relatie met de maatschappelijke werkelijkheid
Soaps proberen mensen geen houdingen aan te leren, plezieren het publiek niet en proberen ook niet politiek of maatschappelijk te verrassen. Eerder lijken soaps ons gerust te stellen met de idee dat de wereld niet zo snel verandert: we kunnen het gewoon bijhouden. Maatschappelijke veranderingen komen wel voor in soaps, voor zover het publiek het toelaat: ze laten zien wat we met z'n allen impliciet of expliciet acceptabel vinden.
Carričrevrouwen kwamen vroeger nooit voor in de soap en zijn nu een heel gewone verschijning. Vrouwen hebben in soaps altijd wel gewerkt, thuis of in alledaagse banen, maar daarbij werd niet de aandacht gevestigd op de ambities van de vrouw. De sleutel tot het presenteren van de carričrevrouw nu in de soap is economische onafhankelijkheid. Ook in GTST zijn er legio vróuwen die op deze manier economisch onafhankelijk zijn: Linda al vanaf het begin, nu Suzan en Dian, Bowien, noem maar op. Het tonen van onafhankelijke en zakelijk succesvolle vrouwen die onafhankelijk opereren in een mannenwereld, is voor vrouwen die naar soaps kijken plezierig.

Toch gaat de rol van de onafhankelijke zakenvrouw niet altijd gepaard met triomfen. Relaties lopen mis, verlangens worden niet bevredigd (denk aan Bowien). Zo ook heeft het gebruik van items over homoseksualiteit de basis van de soap opera niet wezenlijk veranderd, maar eerder verbreed (overigens nog weinig in Ned. soaps).

Karakters handelen in het algemeen volgens de heersende normen en waarden van hun tijd. De jongere generaties moeten de geschiedenis van de gemeenschap leren kennen om uitgedragen normen en waarden te kunnen begrijpen. De normen en waarden van zowel de ouderen als de jongeren hebben geldigheid. Over seksualiteit voor het huwelijk denkt oom Harmsen anders als zijn nichtje Jessica die nu met Julian vrijt en wij begrijpen uiteraard haar opvatting. Maar als het om de plicht tot werken gaat en het leveren van een bijdrage aan de gemeenschap, (Harmsen in gesprek met Hedwig die nergens zin in heeft), zijn we weer meer geneigd zijn standpunt te volgen.

Dat een goed evenwicht in de aanwezigheid van verschillende generaties gewenst is, blijkt wel uit het succes van GTST. Daarin spelen tieners, twintigers, dertigers, enkele veertigers en vijftigers en de oude Harmsen en nu dan Oscar. ONM en Goudkust hebben hun plots aangepast. ONM omdat er teveel ouderen keken, maar dat geldt voor ATWT ook (favoriete soap voor de groep van boven de 50 jaar). Goudkust omdat de kijkers juist te jong zijn en de leeftijdsgroep die erin speelt er niet naar kijkt. Dat is op zichzelf niet vreemd. Identificatie in drama verloopt meestal het best met de groep die net iets boven je eigen leeftijd: heb je iets om naar te verlangen, een toekomstig beeld. Bij Goudkust kwam er meer erotiek in bij de twintigers. Dat die kijkersgroepen niet zo makkelijk te definiëren zijn, komt ook omdat ze veranderen, soms langzaam, soms snel. Er zijn meer mensen dan alleen vrouwen (de oorspronkelijke doelgroep) die thuis zit. De televisie onderhoudt ook vele senioren en werkloze vijftigers.

Maar er zijn voorbeelden die laten zien dat de soap toch iets meer vermag.

In de jaren zestig lieten soaps in de VS allerlei nieuwe maatschappelijke  thema's zien. Een schrijfster was daar voor verantwoordelijk. Agnes Nixon die voor ABC soaps schreef. Zij introduceerde verschillende etnische groepen en confronteerde deze personages met maatschappelijke problemen als drugsverslaving, maar ook met de meer traditionele kost van liefde, huwelijk en kinderen. Seks in de soap werd vrijer, vrouwen meer onafhankelijk en maatschappelijke problemen werden directer aangesneden. De kijkcijfers vlogen omhoog en onderzoekers verklaarden dat de soap zowel entertainend als informatief konden zijn. In de VS reflecteren de soap vanaf het eind van de jaren 60 de maatschappelijke werkelijkheid wat actiever.

Een uitzonderlijk voorbeeld van invloed is het verhaal over de soaps aan het eind van de jaren 70. De latijns-Amerikaanse koffieprijzen vlogen de lucht in. Toen de soappersonages niet langer zoals gebruikelijk was koffie serveerden, maar thee of een ander drankje nam de koffieconsumptie in de VS onmiddellijk af. Het niet drinken van koffie in soaps was natuurlijk niet de enige oorzaak daarvan maar algemeen werd erkend dat de invloed groot was.

Die vermeende invloed maakte dat zo'n twee jaar geleden mensen die het lezen willen bevorderen voorstelden soap-personages meer met een boek op de bank te laten zitten!

In Mexico werden soaps gebruikt om meer mensen er toe aan te zetten zich in te schrijven voor een alfabetiseringscursus en het aan de orde stellen van geboortebeperking in een latijns- Amerikaanse soap zorgde voor een stijging van 23 procent in de verkoop van anticonceptiemiddelen.
Soap educatief? In Zuid Afrika is niet alleen de witte soap Egoli, een copy van de Am. formule populair, maar ook de eerste volledig zwarte soap Generations. Het is het verhaal over twee zwarte families die elkaar beconcurreren in de advertentiebranche. De setting is rijk en weelderig, de problemen even persoonlijk en emotievol als in alle andere soaps. Onwettige kinderen, kleurlingen en zwarte yuppies ondergaan universeel herkenbare ervaringen met liefde en seksualiteit, en zaken, in een Zuid-Afrikaanse setting die verder gaat dan alleen het zwart van de acteurs. Van de 9 talen die in Zuid Afrika worden gesproken zijn er 6 in deze serie vertegenwoordigd, al blijft Engels de voertaal, maar er wordt dus regelmatig in het Engels ondertiteld. In Nederlandse soaps wordt een dergelijke culturele specificering vermeden. Dialect is niet te horen, zelfs geen populair taalgebruik als doei of gaaf. In een andere Zuid Afrikaanse zwarte soap Soul City gesitueerd in een zwarte woongemeenschap wordt gepoogd zonder belerend te zijn zaken betreffende de gezondheid aan de orde te stellen, maar ook hier geldt dat het verhaal het altijd moet winnen van de thematiek.

 

Ondanks bepaalde gevallen van maatschappelijke actie is het in de regel niet zo dat soaps zich bezighouden met serieuze maatschappelijke onderwerpen. In tegendeel, controversiële plotlijnen worden sporadisch geďntroduceerd en alleen erin gehouden als de kijkers er positief op reageren. Politieke neutraliteit en bv. het ontbreken van een item als religie zijn een garantie voor het bčreiken van een groot publiek.

De essentie van soaps is dat ze voortdurend kunnen veranderen en dus ook veranderen. Geen enkel personage kan gedurende een lange tijd tevreden zijn, dus ellende en op maken regelmatig deel uit van het leven van een soap personage, zoals ook ingeburgerde maatschappelijke trends, afhankelijk van de beoogde kijkersgroep, hun intrede in de soap zullen vinden. En daarom kunnen we ervan uitgaan dat we in een volgende generatie hetzelfde verhaal met kleine aanpassingen kunnen vertellen.

01-28-2010 CKV-2