"Zij keken elkaar aan, onzeker, wie hij bedoelde"

'Het Laatste Avondmaal' heet in het Italiaans Il Cenacolo of L'Ultima Cena. Het kunstwerk is een fresco (460 x 880 cm) en bevindt zich in de refter van het Santa Maria delle Grazie, een dominicanenklooster in Milaan. Da Vinci schilderde het in opdracht van hertog Ludovico Sforza. Het verbeeldt de maaltijd, die Jezus met zijn apostelen hield voorafgaande aan zijn lijden en sterven. Tijdens deze maaltijd kondigde Jezus aan dat één van de apostelen Hem zou verraden. Da Vinci heeft hun verontwaardiging daarover willen uitdrukken. Leonardo begon met het werk aan het Laatste Avondmaal in 1495 en voltooide het in 1498, hoewel hij niet aan één stuk door heeft gewerkt aan het schilderij.

[De bovenstaande afbeelding is te vergroten door erop te klikken met je muis]
In het Laatste Avondmaal worden de reacties van de apostelen weergegeven, toen Jezus zei dat één van hen hem zou verraden. "Zij keken elkaar aan, onzeker, wie hij bedoelde", schrijft de evangelist Johannes. Alle twaalf apostelen hebben bij Da Vinci een verschillende reactie op deze aankondiging en verkeren in diverse stadia van woede en schok.

Bartolomeüs, Jacobus de Mindere en Andreas, die samen een groep vormen, zijn verrast. Andreas houdt allebei zijn handen omhoog.

Judas  vormt samen met Petrus en Johannes een andere groep van drie. Judas zit in de schaduw en kijkt teruggetrokken na het horen van de onthulling van zijn plan. Hij houdt een kleine zak met zilverstukken stevig vast, die hij heeft gekregen voor het verraden van Jezus. Petrus houdt een mes vast, in de tegenovergestelde richting van Jezus gericht, waarschijnlijk vooruitlopend op zijn gewelddadige bescherming van Jezus in Gethsemane. Het mes, waarmee hij later een soldaat een oor af zal snijden. Overeenkomstig het evangelie wenkt hij de jongste apostel Johannes, om aan Jezus te vragen wie hij bedoelt. Volgens sommige bronnen echter, stelt deze figuur Maria Magdalena voor, maar dit is in tegenspraak met de aantekeningen van Leonardo.

Thomas, Jakobus de Meerdere en Filippus vormen de volgende groep van drie. Thomas lijkt te vragen: "Ik ben het toch niet, Heer?" Jacobus (door Da Vinci gelijkend voorgesteld als de broer Van Jezus) is duidelijk geschokt en houdt zijn handen in de lucht. Filippus lijkt naar een verklaring te zoeken.

Mattheüs, Judas Taddeüs en Simon zijn de laatste groep van drie. Zowel Mattheüs als Taddeüs zijn gedraaid in de richting van Simon, waarschijnlijk om een antwoord te krijgen van Simon op hun vraag, wie hij zou bedoelen.

In overeenstemming met andere afbeeldingen van het laatste avondmaal in die tijd heeft Leonardo de conventie overgenomen om alle personen tijdens het diner aan één kant van de tafel af te beelden, zodat géén van de aanwezigen in de rug wordt aangekeken. Maar hij wijkt opmerkelijk af van die conventie door ook Judas daar te plaatsen, temidden van de andere discipelen, terwijl gewoonlijk Judas tegenover de andere apostelen, aan de andere kant van de tafel, werd gezet.
Een andere gewoonte was om alle discipelen, met uitzondering van Judas, te voorzien van een aureool. Leonardo heeft echter voor een realistischere en meer dramatisch effect gekozen door niemand van een aureool te voorzien, maar wel Judas naar achteren leunend in de schaduw weer te geven.
Ook creëert hij een realistisch en psychologisch beeld waarin hij probeert te verklaren waarom Judas en Jezus tegelijkertijd het brood pakken, vlak nadat Jezus de voorspelling van het verraad heeft gedaan. Jezus is weergegeven alsof hij het zegt tegen Thomas en Jacobus aan zijn linkerkant, die verschrikt reageren omdat Jezus wijst naar een stuk brood voor hen. Afgeleid door het gesprek tussen Johannes en Petrus steekt Judas zijn hand uit naar een ander stuk brood waar ook Jezus zijn rechterhand naar uitstrekt.

Alle composities en lichtval vestigen de aandacht op Jezus.

 
Leonardo schilderde het laatste avondmaal als een soort secco op een droge muur en niet op nat gips, zodat het geen écht fresco is.

In de Abdij van Tongerlo is een getrouwe kopie op linnen van Het Laatste Avondmaal in perfecte staat bewaard gebleven. Deze kopie is in 1506-07 gemaakt door Andrea di Bartoli Solario, een leerling van Da Vinci, onder zijn toezicht. De meester zou zelf het hoofd van Jezus en van Johannes hebben geschilderd.
Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van kunstvakken voor vmbo (kunstvakken 2) en havo en vwo in het profiel C&M..  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

28-11-2010