|
De luit als Sexsymbool? |
|
|
|
Het wemelt van de erotische
bijbedoelingen in de zeventiende-eeuwse genre tafereeltjes -
schilderijen met schijnbaar alledaagse voorstellingen, die heel wat meer
boodschappen blijken te verbergen.
Er zijn verschillende genres binnen de genre-schilderkunst - dagelijkse scènes van muziekspelende mannen en vrouwen, liefdesvoorstellingen in groene tuinen, boerenfeesten en huishoudens van Jan Steen. De genreschilderkunst kwam óp aan het begin van de Gouden Eeuw, toen de economie en daar om ook de vraag naar kunst groeide en kunstenaars voor de vrije markt gingen schilderen. Binnen de kortste tijd wilde iedere welgestelde burger een vermakelijk schilderijtje aan de muur. Vrolijke drinkers, bevallige dames en groteske boeren behingen de muren van menig grachtenpand. [afgebeelde kunstwerken zijn van Judith Leyster] |
|
Keurig gekleed in een wit gewaad van top tot teen zit het meisje muziek te maken - de ene hand slaat de maat, de andere houdt een luit vast. Maar haar wangen blozen ondeugend en die luit, die symboliseert natuurlijk haar geslachtsdeel. En aangezien dit instrument naar de toeschouwer is gekeerd, biedt ze zich gewillig aan. Heren bezoekers, opgepast! Ze maakt helemaal geen brave muziek, ze wil je gewoon! |
 |
 |
Liefdesscènes
blijken ordinaire bordelen als in de voorstelling de geldtransacties
en de oude koppelaarster ontdekt worden.
Boerengebral wordt afkeurend toegezien door deftige figuren, die als intermediair een blik van verstandhouding naar de toeschouwer werpen. Want al dat gefeest is natuurlijk niet goed voor de mens. Daar moest voor gewaarschuwd worden. |
|
|
|
| Er wordt breeduit gelachen en gedanst op de schilderijen. Een prachtig schilderij van Jan Steen, bekend uit Museum Boijmans Van Beuningen, laat het typisch Hollandse Sint Nicolaasfeest zien. De hekeldichten en de kinderen die snoep verzamelen of de roe krijgen - het is een mooie samenvatting van het satirisch vermaak van de Lage Landen. | |
|
|
|
| Beroemd
op het schilderij "Sinterklaasavond" is het meisje met de
pop. Het is geen pop, maar een beeldje. Het beeldje stelt de Heilige
Lucia voor (in het Frans: Saint Lucienne), wat lichtdraagster
betekent. Zie de lichtkrans van de Heilige Lucia. In Zweden wordt op
13december nog altijd het feest van Sint Lucia, lichtdraagster,
gevierd. Een meisje draagt op die dag een kroon met brandende kaarsjes
en deelt geschenken uit. Jan Steen geeft dit schitterend weer,evenals
het rode martelaarskruisje. Sint Lucia was een bloedmartelares, die op
13-jarige leeftijd werd vermoord. Sint Lucia is o.a. patroonheilige
van de weeskinderen, een voorbeeld is de Sint-Luciensteeg naast het
oude Burgerweeshuis in Amsterdam (thans het Amsterdams Historisch
Museum) Op het schilderij vraagt de moeder (dochter van Jan van Goyen)
met een schalks lachje om het beeldje. Het kind ziet het beeldje als
een geschenk in de vorm van een pop en wil het beeldje zelf houden.
Linksachter haar staat de vader............Jan Steen. Hij heeft
zichzelf als oudste zoon geschilderd en hij krijgt een schoen met de
veger van een schoorsteen er in (de roe). Jan Steen met een
ongelooflijke zelfspot. Wat zullen de kinderen bij het zien van het
schilderij gelachen hebben. Het liedje:"Wie de koek krijgt, wie
de gard"; is hier van toepassing. Jan Steen krijgt niets.Heeft
Sint Lucia iets met het Sinterklaasfeest te maken? Jazeker, want Sint
Lucia is niet alleen patroonheilige van de weeskinderen, maar ook van
de koekenbakkers. Het schilderij lijkt een reclame voor de
koekenbakkers. Voor de voeten van het meisje staat een grote mand met
koek.
Maar de volgende uitleg zou ook waar kunnen zijn: In
de zeventiende eeuw mocht er geen Sinterklaas gevierd worden, al wat
katholiek was werd verboden. Dus ook het Sinterklaas feest. Jan Steen,
zelf katholiek, heeft dit schilderij geschilderd als een protest. En over het
poppetje: Het schilderij hangt niet in museum Boijmans, maar in het Rijksmuseum en ook het poppetje in de handen van het meisje is niet Sint Lucia maar Sint Janneke, beschermer tegen kinderziektes. (Zie site rijksmuseum jan steen zaal) |
|
| Op de
schilderijen leren kinderen katten dansen en honden het huishouden
doen. Boodschap: opvoeden is vergeefs als je het slechte voorbeeld
geeft. Kinderen doen volwassenen na, zeggen de schilderijen. En
calvinistische moraalridders als Jacob Cats waarschuwden daar in hun
gedichten voor.
De genreschilderijen geven een mooi beeld van de Hollandse cultuur van lichtheid en vermaak. Maar in de sterke nadruk op seksuele toespelingen en moralistische boodschappen, lijkt het te zijn blijven steken in kunsthistorische ontdekkingen van dertig jaar geleden. Want dat schilderijen moralistische boodschappen verbergen, was al bekend. Zo langzamerhand moet de hedendaagse kunstliefhebber wel denken dat alle schilderijen alleen maar waarschuwen voor de keerzijde van plezier. En om nou in iedere afgebeelde slof of luit een sekssyrnbool te zien - is dat niet een beetje te veel van het goede? Inmiddels heeft de kunstwetenschap al herhaaldelijk een beroep gedaan op het gezond verstand: dat zeventiende-eeuwse burgers met de kostbare aankoop van een genreschilderij niet een calvinistische boodschap ingepeperd wilden krijgen, maar voornamelijk een vrolijke voorstelling op een knap vervaardigd schilderij wilden hebben. Het is die vrolijkheid, die de schilderijen zo aantrekkelijk maakt. Maar de boodschap, die ze zouden hebben, moet misschien wat minder serieus genomen word Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het algemeen deel voor havo en atheneum. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde lit: Niet iedere luit hoeft een sexsymbool te zijn. Wieteke van Zeil. De Volkskrant van 11-10-2003 en commentaar van Leo Jansen, Robert Hemke. Is er
zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw
teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij
geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet.
Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. |
|
