BLAUW

WIT
In Europa bestond een grote vraag naar porselein. De Portugezen waren omstreeks het midden van de 16de eeuw systematisch Chinees porselein gaan importeren, dat zij in de havens aan de Chinese zuidkust in het Fukien district kochten. Tevoren was er natuurlijk al veel verscheept naar het Nabije Oosten, Zuidoost-Azië en zelfs naar Oost-Afrika, vooral celadon aardewerk, maar de omvangrijke scheepsladingen van het blauw-witte porselein waren iets nieuws. Dit porselein was het grove export serviesgoed, dat vooral tijdens de regering van de Ming keizer Wan Li (1573-1619) werd gemaakt. Dit serviesgoed is in collecties over heel Europa te vinden en is afgebeeld op vele Hollandse stillevens uit de 17de eeuw.

Celadon is de naam van een grijs-groen Chinees glazuur

In 1644 viel de Mingdynastie en omstreeks 1658 was er weinig porselein beschikbaar voor de Hollanders, vooral vanwege de binnenlandse problemen in China. De Hollanders hadden dit echter zien aankomen en waren in 1650 begonnen Japans porselein te bestellen, dat gemaakt werd in Arita en verscheept via Imari. In de jaren '60 van de 17de eeuw verwierven zij dezelfde hoeveelheden (enige duizenden stuks per jaar) als voordien uit China en later in de eeuw de beroemde Kakiemon stukken van veel betere kwaliteit. Ook de Chinezen begonnen later in de eeuw weer porselein te exporteren. Gedurende de 17de en de 18de eeuw en in feite ook later nog was porselein een vast exportartikel uit zowel China als Japan. Pas kort na 1600 werden er op grote schaal pogingen gedaan het Chinese blauw-wit in Europa na te maken.

 

Kakiemon kom - Edo Period - ca 1700

Kakiemon is de naam van een Japanse familie, die vanaf de 17de eeuw porselein vervaardigt met rood en blauw glazuur
Verschillende fabrieken begonnen de decoraties van het kraakporselein (17de eeuws Chinees porselein dat voor de export bestemd was en per 'kraak' (groot koopvaardijschip van Spaans/Portugese origine) werd vervoerd) uit de Wan Li-periode te kopiëren en aan te passen: de beroemdste van deze fabrieken waren in Delft en dit tingeglazuurde aardewerk is algemeen bekend als Delfts blauw.

Wan-Li

Before at least 40 of these wine cups were recovered from the 1613 shipwreck Witte Leeuw in 1976, it was believed that fine porcelain such as this was considered Imperial ware, only for use by the Chinese elite.

Aanvankelijk werden de motieven tamelijk precies gekopieerd (voorzover een Noord-Nederlandse ambachtsman in staat was het werk van zijn tegenhanger in Ching-tê Chên te kopiëren), vooral in de randen die gewoonlijk waren uitgevoerd in het standaard 'Wan Li'-patroon van afwisselende rechthoekige en ovale cartouches, gevuld met bloemen, bladeren of kostbare voorwerpen.
In het verdiepte gedeelte of het midden van de schotel had de schilder meer moeite en zijn zijn Chinese figuren bijna altijd dubbelgebogen, ietwat lachwekkend en ogenblikkelijk herkenbaar als Chinoiserie in plaats van Chinees: meer als aanpassing dan als kopie.

 

Delfts aardewerk De versiering imiteert Chinees porselein

ca 1650-80. 14” diameter.
Soms paste de schilder een Europees onderwerp toe als middenmotief met een 'Wan Li' -rand eromheen en natuurlijk hoefde hij niet aan Chinese vormen vast te houden: elke gewenste Europese vorm kon met het volste recht in 'Chinese' stijl gedecoreerd worden. Zoals we al zagen werd Chinees porselein besteld naar Europees model en het lijkt meer dan waarschijnlijk dat de houten modellen, die in 1635 naar Ching-tê Chên en in 1659 naar Japan werden gestuurd, in Delft waren beschilderd. Dus zouden we bij wijze van spreken een vaas kunnen hebben van in Japan vervaardigd porselein naar Europees model en beschilderd met een blauw-wit patroon ontleend aan een Hollandse imitatie van een Chinees origineel, dat zelf heel goed beïnvloed kan zijn geweest door een Hollandse versie van een vroeger Chinees motief. Geen wonder dat er enige stijlverwarring heerst!
Blauw-wit aardewerk, dat zelf als een voortzetting van de Majolica techniek werd gemaakt, was het standaard aardewerk in de 17de en een groot deel van de 18de eeuw in bijna heel Europa. Omdat het altijd goedkoper bleef dan porselein werd het tot de 19de eeuw nooit geheel verdrongen door porselein. In Holland was Delft het middelpunt van de productie, hoewel Amsterdam en vele andere steden ook plateelbakkerijen bezaten.
Chinese porseleinschilders en lakwerkers hebben weinig gemeen met westerse ambachtslieden, zelfs de perspectiefmethode verschilt. Lag het voor de hand dat in een Europa dat in de 15de eeuw slechts het geometrisch perspectief had ontdekt, het verticale perspectief zou zijn begrepen? Chinese landschappen, huizen en mensen konden daarom van elke serieuze beschouwing van de werkelijkheid worden uitgesloten; zij konden worden toegepast om hun nieuwigheid en exotische waas, terwijl hun feitelijke inhoud zo buitenissig was, dat hij bijna abstract werd.

Zo lang als de kopieën zich aan bepaalde regels hielden, zoals een luchtige toets, absurde houdingen, kostuums, gelaatsuitdrukking enzovoort, waren ze herkenbaar Chinees en passend als decoratie op kleine voorwerpen.

 

een ontwerp van Jean Baptiste Pillement.

Terwijl textielontwerpers naar Indiase sitsen en Franse zijden stoffen keken (die op zichzelf ook aan oosterse stijlen waren ontleend maar met nog meer stappen daartussenin), keken de graveurs van decoratie-ontwerpen naar China. De vroegste ontwerpen in deze stijl mengden andere motieven, klassiek of fantasie, vrij willekeurig met een chinoiserie, die in zijn samenraapsel van wankele bruggetjes, vervallen, op onmogelijke manieren in de lucht belande gebouwen, exotische vogels en besnorde Chinezen vooruitloopt op de rococo. Dit soort chinoiserie, die men misschien wel de belangrijkste kan noemen, bereikt zijn toppunt in de ontwerpen van Jean Baptiste Pillement.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde literatuur: Oliver Impey, Chinoiserie. Londen 1977 en Bronnenbundels

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven.

17-12-2014 last update