CKV-2/Opdracht 3.3.G
Burgerlijke Cultuur van de 17e eeuw. VWO 5
Stadhuis op de Dam (1648/65), thans Koninklijk Paleis
Samenstelling: 12-17-2014 H v Oirschot. St Janslyceum Den Bosch
Halverwege de zeventiende eeuw besloot men het gebouw te laten verrijzen. In de periode van de Republiek was dat natuurlijk nog geen paleis. Oorspronkelijk werd het neergezet als stadhuis en zo heeft het de eerste honderdvijftig jaar ook gefungeerd. De burgerij had indertijd goede redenen om eens flink uit te pakken. Kosten noch moeite werden gespaard om de plaatselijke trots in de architectuur en de decoratie daarvan tot uiting te brengen. Zo ontstond het grootste openbare bouwwerk van Europa. Onze voorvaderen lieten het breed hangen.
De bouw begon vlak nadat de Republiek en Spanje in 1648 een definitief bestand met elkaar hadden gesloten in Münster. Regenten met republikeinse idealen willen zich bovendien altijd graag als vredestichters laten kennen. Handel en nijverheid gedijen het best in een omgeving waar rust en orde heerst.
EXTERIEUR
Jacob van Campen heeft een monumentaal gebouw opgeleverd, eenvoudig van vormen, sober van versiering, maar helder van opzet. Het beeldhouwwerk mocht nergens de aandacht afleiden van het grootse geheel. De compositie van de gevel is harmonieus en voldoet aan de ideale klassieke verhoudingen. De zware sokkel draagt twee pilasterorden die beide een hoog en een laag venster beslaan, overeenkomend met een hele en een halve verdieping erachter. In navolging van Vincenzo Scamozzi is een Corinthische orde boven een Composiete geplaatst. De middenpartij met het fronton komt iets naar voren, evenals de hoekpaviljoens. De heldere structuur van het gebouw is zo overheersend dat het fraaie beeldhouwwerk nauwelijks opvalt. De kapitelen, festoenen enzovoort zijn weergaloos en het hoogste wat men in de lage landen heeft weten te bereiken. We zien de festoenen op grachtenhuizen overal in de stad nagevolgd. Het meest indrukwekkend zijn de timpanen met beeldhouwwerk in marmer en de bronzen beelden op de frontons.
Boven de middenpartij rijst een hoge koepel op, van waaruit men de aankomst van de schepen op het IJ kon zien. Opvallend is het ontbreken van een monumentale ingangspartij. De zeven onversierde bogen op straatniveau (zonder stoep) was letterlijk een lage drempel, om duidelijk te maken dat het stadhuis van iedereen was.
Vroeger werd aan kinderen verteld dat als Atlas zijn bol zou laten vallen, Amsterdam ten onder zou gaan!
De frontons
Het gebouw heeft zowel aan de voorgevel aan de Dam als aan de achtergevel aan de Nieuwezijds Voorburgwal een groot fronton met een timpaan met marmeren beeldhouwwerk. Het reusachtige beeld bovenop het fronton stelt de Vrede voor. Het beeld refereert aan het vredesjaar 1648, tevens het stichtingsjaar van het gebouw. Zij draagt twee vredessymbolen: de olijftak en de staf van Mercurius. De Vrede wordt geflankeerd, op de hoeken van het fronton, door de Voorzichtigheid (Prudentia) en de Gerechtigheid (Justitia). Het timpaan laat de welvaart zien die uit de vrede voortkomt. Zeegoden waaronder Neptunus, omringd door zeewezens waaronder zeepaarden, betuigen hulde aan de Amsterdamse stedemaagd, uitgebeeld als een antieke godin, met een keizerskroon op het hoofd.
Boven op het fronton zie je het beeld van de VREDE. Dat verwijst naar het eind van de 80- jarige oorlog, en naar het Goddefijk gebouw: de Vredestempel. De personificatie van de Vrede heeft 2 vredessymbolen in de hand: een olijftak en de Mercuriusstaf Aan haar voeten staan hoornen des overvloeds ( overvloed =gevolg van vrede).
Aan weerszijden van de Vrede staan 2 hoofddeugden: de Voorzichtigheid en de Gerechtigheid.
Op het tympaan zie je de Amsterdamse stedenmaagd . Ze draagt de kroon, geschonken door de Oostenrijkse keizer Maximiliaan. Ze heeft de vredesstaf in haar hand en 2 leeuwen aan haar voeten. Links: de zeegod Neptunus met de drietand. Verder tritons op zeepaarden. Nereiden huldigen de Stedemnaagd met olijfkransen. Dit geheel hee:ft een betekenis: Het verwijst naar de wereldzeeën die de Stedenmaagd van Amsterdam eren. De wereldzeeën die bevaren worden door schepen uit de Republiek, vooral uit Amsterdam, dat het grote centrum is voor de scheepvaart en handel.
Op het fronton aan de achtergevel aan de Nieuwezijds Voorburgwal staat torst Atlas de wereldbol. Op de hoeken staan de Gematigdheid (Temperantia) en Waakzaamheid (Vigilanza). In het timpaan is opnieuw de stedemaagd uitgebeeld. Aan haar voeten zitten de de riviergoden Amstel en IJ. De stedemaagd strekt haar armen uit om de schatten van de vier, toenmalig bekende, werelddelen in ontvangst te nemen. Europa staat links, Azië rechts, Afrika helemaal links en Amerika helemaal rechts. Om duidelijk te maken hoe de handelsgoederen Amsterdam, het middelpunt van de wereld, bereikten, is achter de stedemaagd een handelsschip te zien.
Het fronton aan de andere kant van het stadhuis: Amsterdam als middelpunt van de wereld, en de god Atlas boven op het tympaan. Bovenop staat de god Atlas die het hemelgewelf torst (sterren en planeten).Aan weerszijden staan de beelden van de andere twee hoofddeugden: Gematigdheid (met een toom ) en Waakzaamheid (met toorts en kraaiende haan).
Op het tympanon staat centraal de Stedenmaagd als Koophandel. Op het hoofd heeft ze de helm van Mercurius (God van de Handel). Aan weerszijden van haar de 4 werelddelen die aan haar schatten komen brengen.
OPDRACHTEN:
1 . Vondel schrijft een gedicht waarin hij het stadhuis vergelijkt met het menselijk lichaam:
"Het heeft zijn middenlijf, zijn armen,
voeten, hoofd en schouders,
elk om het nets (= zo mooi mogelijk)
Het heeft zijn ingewanden,
zijn ambt (= functie), gebruik en standen."
Wat blijkt uit deze vergelijking m.b.t. de schoonheidsopvatting ?
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
2. Wat drukken de 4 beelden (Voorzichtigheid, Gerechtigheid, Gematigdheid, Waakzaamheid) op de tympanen samen uit ?
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
3 . Welke betekenis hebben de 2 beelden op de twee tympanen samen (Venus en Atlas) ?
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
4. Op de beide tympanen zit de Amsterdamse Stedenmaagd centraal. Wat drukken die twee tympanen samen uit (wereldzeeën, werelddelen, Amsterdam, Stedenmaagd) ?
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
einde
