Navolging (Imitatio) en Wedijver (Aemulatio)

"Van grooten vermogen is den eergierigen ijver oft jaloursije"
Navolging, 'imitatio' was een algemeen bekend begrip sinds de Renaissance, toen in alle theorieën de Oudheid als een goed voorbeeld werd voorgehouden. In de loop van de 16e en tijdens de 17e eeuw werd ook de bestudering van de grote Italianen die de principes van de oude kunst het best verwerkt hadden, warm aanbevolen.

 

Daarnaast waren legio anekdotes in omloop over schilders die elkaar met hun kunst uitdaagden en die in een onderlinge prestigeslag verwikkeld waren. Juist uit de Oudheid stammen legendarische verhalen, zoals over de wedstrijd tussen Apelles en Protogenes in het schilderen van steeds fijnere lijnen en die tussen Zeuxis en Parrhasios die elkaar de eer betwistten wie het meest bedrieglijk de werkelijkheid na kon bootsen.
Van Mander toonde zich enthousiast over de resultaten van deze concurrentie: "Van grooten vermogen is den eergierigen ijver oft jaloursije" schreef hij naar aanleiding van de artistieke tweestrijd tussen Rafael en Michelangelo. Dichter bij huis speelde zich het prestigeduel af tussen Lucas van Leyden en Dürer, die "maleander hebben gesocht te trotsen oft t'overtreffen". Zo graveerde de een prompt hetzelfde historiestuk, waar de ander net een prent van uitgebracht had. Zij beschouwden dit niet als plagiaat (zoals Zoan Andrea het pleegde), maar als teken van eerbied. Een goed voorbeeld daarvan biedt de prent van een vaandeldrager, die Dürer rond 1504 maakte en die zo'n zes jaar later door Lucas nagevolgd werd.

De 'Imitatio' kon tevens bedoeld zijn om het bewonderde voorbeeld te overtreffen, waarvoor men de term 'aemulatio' (=wedijver) bedacht 

In 1641 formuleerde Rubens' geestverwant Franciscus Junius zijn ideeën over deze 'Naeryver, ofte Aemulatio.' Het frappantste voorbeeld van een dergelijke wedijver vormden ongetwijfeld de zogenaamde 'Meisterstiche' van Goltzius, gravures met taferelen uit het leven van Maria naar beroemde 16de-eeuwse meesters. Zo graveerde hij een 'Besnijdenis' naar Dürer - maar mèt zijn eigen monogram èn een zelfportret voor de kop van een van de figuren. Afdrukken van deze gravure waarin hij voor de grap deze toevoegingen verwijderd had en die hij met roet een antiek aanzien gaf, werden door 'kenners' in Italië en Amsterdam voor originele prenten van Dürer versleten. Dit tot grote hilariteit van Goltzius en zijn vriend Van Mander, die uitgebreid verslag deed van deze practical joke die wel een kras staaltje van 'aemulatio' mag heten.

    

Links: Maerten van Heemskerck. Rechts: Rembrandt 'De engel Rafael verlaat Tobias', 1637. In Rembrandt's werk zijn talloze voorbeelden te vinden van navolging, wedijver en onbekommerd 'rapen'. Hier ontleende hij de figuur van de engel aan een houtsnede van Maerten van Heemskerck. 

Volgens kunsttheoreticus Houbraken een prototype van een 'vliegend beeld' dat men moeilijk in werkelijkheid kan waarnemen en dat daarom ontleend mag worden aan een bestaande afbeelding.

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.

02/06/2010 last update