Blaue Reiter
In München ontstond de groep de ‘Blaue Reiter’, die meer op het Franse vormgevoel gericht was en minder op de Duitse romantische traditie. De aandacht voor het geestelijke aspect ging sterk de richting van de mystiek op, onder invloed van een aantal Russische emigranten, onder wie Kandinsky en Jawlensky. Kandinsky, die initiatiefnemer en leider van de groep was, kwam geleidelijk tot het inzicht dat de psychologische werking van kleuren en vormen onafhankelijk is van het herkenbare voorwerp.

Dat besef veroorzaakte het historische moment van de geboorte van de abstracte kunst. In de landschappen die Kandinsky vlak voor die doorbraak schilderde is dat idee al zeer herkenbaar, zoals in de ‘Kerk te Murnau’, uit 1910.

Bergen, huizen en kerk worden gereduceerd tot een losse, ritmische kleurorkestratie. De contour ontbreekt, vlakken zijn er niet meer, terwijl de kleuren geschakeerd en afwisselend zijn. Zij suggeren geen zielsconflicten, maar een opgaan en bewogen zijn in een oneindige ruimte.

Met het overboord zetten van de driedimensionale illusie van het perspectief zet Kandinsky daar meteen een andere immateriële ruimtelijkheid voorin de plaats. De individuele ziel gaat op in de algemene ziel, de harmonie is niet aards en gebonden aan tastbare kleur en vorm, maar wordt geestelijk en ongrijpbaar. De immateriële waarde van de kleur zoals bij Matisse, Kirchner of Schmidt­Rottluff gaat bij Kandinsky over in een symbolische.

 
In zijn boek ‘Het abstrakte in de kunst’ zegt hij o. a.:

“Het rood, zoals men het zich voorstelt als grenzeloze, karakteristiek warme kleur werkt innerlijk, als een uiterst levendige beweeglijke onrustige kleur, echter zonder het lichtzinnige karakter van geel dat zich naar alle kanten verstrooit. Ondanks alle energie in intensiteit wekt rood in sterke mate een bijna doelbewuste, immense kracht. Er schuilt in dit bruisen een voornamelijk in zichzelf gloeiende en welhaast mannelijke rijpheid.”

In ‘Lyrisches’ uit 1911 is zijn ontwikkeling verder gegaan. De visuele herinneringen aan een paard en zijn ruiter zijn omgezet in begrippen die je ermee associeert, zoals het verlangen naar onbestemde oneindigheid, levensdrift. We zien op het doek een tot teken gereduceerd paard, met kleurklanken tegen een witte achtergrond, die niet vlak is maar door bijmenging van rose, blauw, geel, groen en paars ruimtelijk wordt. De expressie wordt niet naar buiten geprojecteerd maar naar binnen en de term expressionisme lijkt hier dan ook zijn betekenis te verliezen, omdat er sprake is van iets anders, namelijk een verinnerlijking.

‘Lyrisches’ Kandinsky (Bron Avro's Beeldenstorm)

Kandinsky (Bron Avro's Beeldenstorm)

Ook bij Jawlensky is een soortgelijke verinnerlijking van vorm en kleur aanwezig. Jawlensky is de schilder van het menselijke gelaat als drager van innerlijke waarden.

 In ‘de Kop’ is de vorm ontstaan als uit een synthese van elementen van Matisse en Kirchner. De kleur binnen de zeer sterke contouren heeft een mysterieuze werking zoals in de wijd open gesperde ogen die mystiek aanschouwend zijn. Je kunt hier denken aan de Russische traditie van zowel de iconen en van de volkskunst, zoals die bij de meeste Russische kunstenaars herkenbaar is.

Alexej von Jawlensky, Frauenkopf (Vrouwenkop), ca 1911, Gemeentemuseum Den Haag

 

 
Het is dan ook niet verwonderlijk dat ook in Rusland zelf een belangrijke expressionistische fase in het werk van de meeste kunstenaars naar voren komt. Bij schilders als Larionow leidt dit tot een andere vorm van abstract expressionisme, het zogenaamde rayonisme. De groepen ‘Die Brücke’ en de ‘Blaue Reiter’ worden ten gevolge van de eerste wereldoorlog ontbonden, maar ook door de ontwikkeling die de kunstenaars doormaken en die zich van het historische expressionisme verwijderen.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex vwo.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven Geraadpleegde literatuur onder andere: Openbaar Kunstbezit 80/1 Avro Beeldenstorm

06/19/2011 CKV-2  digitale school