Europese VOC-dienaren in de tropen rookten als ketters. De pijp was daarbij een onmisbaar instrument. De Compagnie verscheepte dan ook vanuit Nederland voor haar personeel in grote hoeveelheden aardewerken pijpen naar de kantoren in Azië. Er werd groot ingekocht. Van de Amsterdamse pijpenkoper Dirck Entvogel kocht de VOC in 1743 110 gros lange fijne tabakspijpen. Dat zijn 15840 pijpen (een gros = 144 stuks). De prijs per gros was 22 stuivers.
Met vaste hand
De naam van de leverancier, de precieze aantallen, de exacte prijs - we weten het allemaal dankzij de uiterst gedetailleerde boekhouding die de VOC heeft nagelaten. Zelfs de kleinste uitgave ontsnapte niet aan de aandacht van de nijvere VOC-klerken, die jaar-in-jaar-uit vlijtig pennend met een ganzenveer de bedrijfsadminstratie bijhielden. Vanachter hun houten schrijftafels in de VOC-kantoren noteerden zij met vaste hand wat er om ging in het bedrijf: de inkomsten en de uitgaven in de 'boekhouderjournaals', de notulen van de vergaderingen van de Heren XVII en op de 'monsterrol' (afgeleid van aanmonsteren) de namen van de zeelieden en soldaten die in dienst traden. Die personeelsadministratie was behoorlijk arbeidsintensief. De monsterrollen dienden namelijk in vijfvoud te worden opgesteld. Twee exemplaren voor de administratie in Nederland, één voor de scheepsdoos aan boord waarin alle bescheiden en instructies voor de reis werden bewaard en twee exemplaren voor het VOC-kantoor in Batavia. Kopiëren gebeurde met de hand, niet zoals nu met een machine.
Ook op de overzeese kantoren draaide de papiermolen op volle toeren. Vanuit alle uithoeken van het VOC-handelsnetwerk werden op gezette tijden uitgebreide handelsrapporten naar de hoofdplaats Batavia gezonden. De VOC-bazen in Batavia onderhielden op hun beurt in de zogenaamde 'Generale Missieven' een geregelde correspondentie met de Heren XVII, de VOC-directie in Nederland.
Schat aan informatie
Grote delen van dat papieren VOC-archief worden bewaard in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. Daar staan, over een lengte van anderhalve kilometer, de dozen met VOC-documenten waarmee hedendaagse en toekomstige VOC-onderzoekers nog wel even zoet zullen zijn. Die archieven bevatten een schat aan informatie over het reilen en zeilen van het VOC-bedrijf: over de politieke situatie in de streken waar de Compagnie actief was, over de bouw van schepen, over de scheepslading, over het VOC-personeel en over die 15.840 lange fijne tabakspijpen die de VOC in 1743 van Dirck Entvogel kocht.
Harm Stevens
Zie ook
