Gedurfde plannen om de wereld te veroveren en daarbij veel risico voor lief nemen. Dat lijkt misschien een samenvatting van de VOC maar gaat net zo goed op voor het Nieuwe Economie-fenomeen dat na 1995 opkwam en in korte tijd furore maakte. Het idioom was hetzelfde. Het ging om uitdagingen, vernieuwingen, torenhoge omzetten. Het nieuwe continent waar alles om draaide was niet Indië maar internet.
Bij nader inzien waren de VOC en de Nieuwe Economie echter tegengesteld aan elkaar. De VOC werd juist opgericht om het risico te spreiden want de dure schepen en hun al even kostbare lading vergingen nogal eens. De beurshype rond internet leek echter meer op een casino. Uiteindelijk verloor de VOC maar vier procent van zijn vloot. Het percentage internetbedrijven dat naar de kelder is gegaan ligt aanzienlijk hoger.
Internet zou de wereld efficiënter maken, en beter en goedkoper. Niettegenstaande de onmiskenbare voordelen valt op die claims nog wel wat af te dingen. Veel belangrijker in het efficiënter maken van de wereld - en beter en goedkoper - is een nazaat van de VOC die nooit de aandacht krijgt die hij verdient: de zeecontainer. De container heeft het transport van goederen enorm efficiënt gemaakt. De Rotterdamse haven bijvoorbeeld is door de opkomst van dat transportmiddel nu vrijwel volledig geautomatiseerd. Robots beheren de gigantische terminals waar containers met duizenden tegelijk worden opgeslagen. Schepen komen en gaan sneller dan ooit. Dat lijkt erg veel op de Nieuwe Economie maar met internet heeft het niet veel te maken. Het is hooguit zoiets ouderwets als automatisering, een proces dat al minstens een jaar of tachtig aan de gang is.
Toch is er wel een band tussen de VOC en de Nieuwe Economie. De weelde die de VOC genereerde, leidde dertig jaar later tot een van de beroemdste economische massa-psychoses die de wereld ooit gekend heeft: de tulpenmanie.
Het hele land raakte in de ban van de tulpenkweek. De hype rond de dure tulpen duurde drie jaar en zorgde er voor dat een tulpenbol even veel waard kon zijn als een huis. Waarschuwingen dat deze handel geen stand kon houden werden compleet genegeerd. Tot het plots voorbij was, nog sneller dan de rage opgekomen was en velen berooid achterbleven.
Bijna vierhonderd jaar later herhaalt die geschiedenis zich, ruim dertig jaar na de introductie van de zeecontainer. Nu waren het geen bloemen maar dot-com bedrijven. Voor de factor 'onbegrijpelijk' die het fenomeen in de geschiedenis zal innemen maakt het weinig verschil. Saillant was trouwens dat tot de eerste internetbedrijven die de gekte losmaakten online bloemenwinkels behoorden. Vier eeuwen later kennen we de juiste waarde van tulpen. Ze zijn heel mooi, lokken op hun eigen manier de toeristen, doen het goed als geschenk en zijn na een paar dagen uitgebloeid. Zonder tulpen zou het leven ongetwijfeld minder aangenaam maar toch niet wezenlijk anders zijn. Bovendien - en dat is misschien wel het belangrijkst - gelden die eigenschappen nu al vierhonderd jaar. Voor wat betreft internet is het ernstig de vraag of over vierhonderd jaar nog maar iemand weet waar dat ooit voor stond.
Francisco van Jole
