Expeditie naar Nova Zembla

Maker onbekend IJzeren uurwerk met gewichten 16de eeuw Rijksmuseum, Amsterdam

Aan het begin van de Gouden Eeuw maakten Nederlandse kooplieden plannen om schepen naar Azië te sturen. Ze kenden de zuidelijke route via Kaap de Goede Hoop, maar ze waren op zoek naar de kortste en veiligste vaarroute langs de Noordpool. In mei 1596 vertrok voor de derde maal een expeditie naar het Noorden om deze route te zoeken. De onderneming mislukte en kostte vijf expeditieleden het leven. Het schip van Willem Barentszoon, Jacob van Heemskerck en vijftien mede-expeditieleden raakte eind augustus vast in het ijs bij het eiland Nova Zembla voor de Russische kust. Tien maanden lang bivakkeerden de mannen in een zelfgetimmerde houten hut.

Op 3 december 1596 noteerde een van de overwinteraars in zijn dagboek: "Het weer veranderde niet. We bleven de hele dag in bed en konden het ijs in de zee, een halve mijl ver weg, horen kraken. Het was een angstaanjagend geluid van kraken en barsten. We vermoedden dat de grote ijsbergen die we hadden zien drijven op elkaar geschoven werden. Vanwege de rook maakten we weinig vuur. Daardoor vroor het ook binnenshuis heel hard. Op de muren en tegen het dak zat een laag ijs van wel twee vingers dik. Zelfs het hout van onze kooien was met een ijslaag bedekt. Omdat we niet naar buiten konden, zetten we de twaalfuurs zandloper neer en keerden die telkens om. Door de kou was ons uurwerk bevroren. Het bleef stilstaan, hoeveel gewichten we er ook aan hingen."

Vier eeuwen later staat dit uurwerk nog altijd stil. De klok en andere voorwerpen die door de overwinteraars bij hun vertrek in juni 1597 achterlieten in het 'Behouden Huis' werden in de 19de eeuw door een Noorse pelsjager gevonden. Uiteindelijk kwamen ze in het Rijksmuseum terecht.