Koloniale machthebber

Kunstenaar onbekend Schild uit Atjeh 1876 Rijksmuseum, Amsterdam

In 1860 komt Multatuli's Max Havelaar uit. Het is de eerste openbare aanklacht tegen de onderdrukking van de bevolking en de corruptie van de Nederlandse ambtenaren in de Indische Archipel. Mede door de daarna ontwikkelde 'ethische politiek' aan het einde van de 19de eeuw, blijven de Nederlanders de 'inlander' beschouwen als een kind dat gevormd moet worden. Tegen 1900 gaat Nederland, evenals de andere koloniale machthebbers in Europa, met harde hand zijn gebiedsdelen in Indië vergroten.

Aan Atjeh was in 1873 al de oorlog verklaard, omdat Nederland last had van de zeeroverij van de Atjehers. Een beetje halfhartig, want de middelen zijn niet toereikend, krijgt het Nederlandse leger voet in Atjeh. Het is een langdurige, bloedige strijd die meestal gevoerd wordt door het Koninklijk Nederlandsch-lndisch Leger (KNIL) , dat sinds 1832 een zelfstandig leger is. Het brute optreden van Van Heutsz en van Van Daalen, die vele oorlogsmisdaden toestaat, levertin Nederland kritiek op wat echter zonder gevolgen blijft.

In 1912 wordt het verzet in Atjeh definitief gebroken. In 1891 worden Lombok en in 1894 Bali onder Nederlands gezag gebracht. De vorsten worden gedwongen Nederland als oppergezag te erkennen. Evenals in de 'roemruchtige' 17de eeuw wordt ook nu oorlogsbuit naar Nederland verscheept. De vorst van Lombok verliest zijn zilver- en goudschat tijdens de plundering van zijn paleis door het Nederlands-Indische leger. Ongeveer de helft van deze schat wordt nu nog in Nederland bewaard; enkele stukken ervan zijn in het Rijksmuseum te zien.