Een beroemd geslacht van zeeschilders zijn de Van de Veldes, Willem van de Velde de Oude (1611-1693) en zijn zoon Willem van de Velde de Jonge (1633-1707). Van de Velde senior waagde zich regelmatig in een bootje tussen de schepen die elkaar tijdens de zeeslagen in die tijd bevochten. Van zijn zoon is niet bekend dat hij zo'n waaghals was. Hij werkte de schetsen die zijn vader maakte uit in schilderijen. Wanneer een schilderij een episode van een zeeslag uitbeeldde, fungeerde het als het ware als een krantenbericht.
 |
|
Nachtelijk gevecht tussen Cornelis Tromp op de Gouden Leeuw en Sir Edward Spragg op de Royal Prince tijdens de zeeslag bij Kijkduin, Willem van de Velde de Jonge, 1673-1707, Rijksmuseum Amsterdam
|
Historische onjuistheid
Met behulp van schetsen van zijn vader schilderde Van de Velde de Jonge een scène uit de slag bij Kijkduin (21 augustus 1673). Deze slag werd geleverd tegen de Britse en Franse vloten tijdens de Derde Engelse Zeeoorlog (1672-1674). Omdat het schilderij is ontstaan op basis van zijn vaders schetsen, komt de episode dus uit de tweede hand bij de beschouwer. Van de Velde senior volgde de slag van Engelse zijde, omdat hij in 1672 in Engeland was gaan werken. Hij was dus in eerste instantie aangewezen op Britse berichtgeving. Ook toen was de oorlogsberichtgeving echter niet altijd even objectief.
Het schilderij beeldt een scène af uit de hevige strijd tussen Cornelis Tromp op de Gouden Leeuw en Sir Edward Spragg op de Royal Prince. En wel de eindstrijd tussen de twee partijen, waarbij Spragg het leven laat. Tromp weet het vege lijf te redden en gaat over op een ander schip. Op het schilderij van Van de Velde zien we de Gouden Leeuw die door Spragg een zware slag is toegebracht in zinkende toestand. Dit was het einde van de geschiedenis volgens Engelse berichten. In werkelijkheid wist kapitein Tobias het schip te redden en bracht hij het diezelfde avond nog voor Texel.
 |
| Detail Zeeslag bij Livorno, Willem van de Velde I, ca. 1655 (penschilderij) collectie Rijksmuseum Amsterdam |
Vader en zoon
Voor Van de Velde de Oude waren schepen op zich een studieobject die hij liefst zo nauwkeurig mogelijk weergaf in penschilderijen. Dit is een opmerkelijke techniek, waarbij de kunstenaar zijn schetsen uitwerkte met pen en Oost-Indische inkt op een doek dat geprepareerd was met witte olieverf. De vele zeeslagen die in de zeventiende eeuw werden uitgevochten, waren voor hem uiteraard interessant materiaal.
Kenmerkend voor het werk van Van de Velde de Jonge, die zijn opleiding kreeg bij zijn vader en bij Simon de Vlieger (1600-1653) was zijn voorkeur voor sfeer en schilderachtigheid. Hij bracht kleur in het genre waarmee zijn vader hem vertrouwd had gemaakt. De scheiding tussen water en lucht in zijn werken is doorgaans laag. Het perspectief wordt benadrukt doordat de schepen over verschillende plans zijn verdeeld. Maar ook de lucht die naar de horizon toe ijler wordt, trekt het oog van de beschouwer de diepte in. Een ander aspect dat ruimte suggereert is de manier waarop de wolkenhemel het geheel lijkt te overspannen. Bij zijn voorgangers werd het ruimtelijke effect van de weergave van de lucht nog vaak verstoord, doordat de wolkenpartijen vlak werden opgebouwd. Met zijn vaardigheden was Van de Velde de Jonge van grote invloed op andere marineschilders, waaronder Ludolf Bakhuysen (1631-1708), Reinier Nooms (1623-1664) en Abraham Storck (1644-1708).
Hanneke Prins
Lees tip
H.P. Baard, Willem van de Velde de oude, Willem van de Velde de jonge, Amsterdam 1952
Fred C. Willis, Die Niederländische Marinemalerei, Leipzig, 1991.
B. Haak, Hollandse schilders in de Gouden Eeuw, Meulenhoff/Landshoff 1984.
Zie ook
Meer over Willem van de Velde I en II is te vinden op de volgende websites
Willem van de Velde I (de Oude)
Willem van de Velde II (de Jonge)
