Het verhaal van Sinterklaas is een wonderbaarlijk verhaal. Het vertelt hoe een oorspronkelijk Turkse heilige (bisschop) één van de populairste heiligen in Europa werd. En hoe hij uiteindelijk de enige heilige werd die ook geliefd was bij niet-gelovigen, althans in Nederland. Het Sinterklaasfeest wordt ieder jaar weer door miljoenen Nederlanders gevierd. Sint is een kindervriend én beschermheilige van zeelieden, slagers, bankiers - en nog van vele, vele anderen.
Met mijter, staf en baard
De Sint zoals we die nu kennen, met rode mantel, mijter, staf en baard, ontstond in 1850. Oud-onderwijzer Jan Schenkman publiceerde toen het prentenboek Sint Nicolaas en zijn knecht. Schenkman beschreef hoe de Sint met zijn stoomboot uit Spanje komt, cadeautjes uitdeelt, met zijn paard over de daken loopt, snoepgoed uitdeelt én stoute kinderen straft. Sinds Schenkmans boek is Sinterklaas niet meer weg te denken uit de Nederlandse cultuur. Vóór die tijd was de Sint vooral een katholieke heilige, wiens sterfdag gevierd werd, zonder dat hij er zelf bij aanwezig was. Maar populair bij kinderen was Sinterklaas ook toen al. Dat had te maken met de wonderen en goede daden die hij tijdens zijn leven had verricht, een leven dat omstreeks het jaar 300 begon.
 |
Sint Nicolaas, ca. 1875, maker onbekend, gepolychromeerd lindenhout, 162 cm, fotografie Peter Mookhoek, Museum Amstelkring / Ons' Lieve Heer op Solder, Amsterdam |
De heilige Nicolaas
Zo'n 1700 jaar geleden werd in Patara (in het huidige Turkije) Nikolaos geboren, de man die het begin vormde van de Sinterklaastraditie. Hij werd bisschop van het Turkse Myra en stierf op 6 december 340, na een voorbeeldig leven geleid te hebben. Enkele jaren na zijn dood werd hij heilig verklaard.
Uit angst voor verwoesting van het graf werden in 1087 de beenderen van de heilige Nicolaas, zoals hij inmiddels genoemd werd, naar het Italiaanse Bari overgebracht. Dit gebied maakte lange tijd deel uit van het grote Spaanse Rijk. Zo ontstond waarschijnlijk de veronderstelling dat Sinterklaas uit Spanje komt.
Rond 1200 was er sprake van een wijdverbreide Nicolaasverering in West Europa. De sterfdag van de heilige werd een feestdag voor scholieren, waarbij vaak een Sint Nicolaasspel opgevoerd werd. In de loop van de 17de eeuw verdween onder invloed van de hervorming het sinterklaasfeest grotendeels uit Europa, tot Jan Schenkman de heilige kindervriend - in zijn boeken - weer tot leven bracht.
 |
De Aanbidding der herders, 1600-1605, (op achterzijde rechter buitenluik is Sint Nicolaas afgebeeld met naast zich een ton met drie kinderen), Gerrit Pietersz. Sweelinck (1562-1621), olieverf op paneel, 123 x 168 cm, fotografie Peter Mookhoek, Museum Amstelkring / Ons' Lieve Heer op Solder, Amsterdam
|
Kindervriend
Op veel kunstwerken is Sint Nicolaas afgebeeld met een ton waarin drie kinderen zitten. Volgens het verhaal dat hierbij hoort zou een boze herbergier drie scholieren om hun geld vermoord hebben. De jongens werden in stukken gesneden, gepekeld en in een tobbe gedaan. Een engel bracht Sint Nicolaas op de hoogte van de moord. De heilige begaf zich naar de herberg en wekte door zijn gebed de jongens weer tot leven.
In een ander verhaal bekommert de Sint zich om drie arme meisjes: de dochters van een arme edelman hebben geen geld voor een bruidsschat. 's Nachts gooide de heilige voor ieder van hen een zakje goud naar binnen waardoor hij ze behoedde voor een leven in de prostitutie. Alle dochters trouwden keurig. In de loop van de tijd wordt Sint Nicolaas vaak afgebeeld met zakjes goud, gouden appels of goudstaven.
Beschermheilige
Niet alleen kinderen vertrouwen op de Sint. Ook volwassenen zoeken zijn bescherming. Gevangenen, advocaten en deurwaarders roepen hem aan voor een rechtvaardige rechtspraak. Voor zeelieden, scheepsbouwers, vissers en havensteden is Sint Nicolaas de patroonheilige omdat hij schipbreuk zou hebben voorkomen door de woest kolkende zee tot bedaren te brengen. Vanuit dit verhaal is het heel begrijpelijk dat Nicolaas ook patroonheilige is van verschillende havensteden, waaronder Amsterdam. De drie Nicolaaskerken in het centrum van de stad herinneren hier nog steeds aan: de Oude Kerk, de Nicolaaskerk, en de schuilkerk Ons' Lieve Heer op Solder. In Museum Amstelkring, Ons' Lieve Heer op Solder wordt ieder jaar een kleine tentoonstelling aan Sint Nicolaas gewijd.
Annemiek van Soestbergen
