Archeologie lijkt bij uitstek een wetenschap die zich met de tastbare werkelijkheid bezighoudt, met echte spullen. Maar schijn bedriegt. In feite draait het om interpretaties en zeer subjectieve veronderstellingen.
 |
Vier vuistbijlen, gevonden door de omstreden archeoloog Tjerk Vermaning, collectie Rijksmuseum voor Oudeheden, Leiden |
Kippenbotjes
Vinden archeologen enkele kippenbotjes in een nederzetting van rond het begin van de jaartelling, dan concluderen ze niet alleen dat er kippen werden gehouden. Er volgt een verhandeling over de invloed van de Romeinen op het leven van de locale boeren, over de mate van assimilatie van de inheemse cultuur aan die van de machthebbers, en over veranderingen in de plaatselijke cuisine.
Echt of vals?
Op basis van een voorwerp (de tastbare werkelijkheid) wordt geschiedenis geschreven. Maar wat als die werkelijkheid niet zo tastbaar is? In de 19de en het begin van de 20ste eeuw raakte Nederland in de ban van 'valse' voorwerpen, die soms een heel nieuw licht wierpen op de vaderlandse geschiedenis. Zo concludeerde prof. Holwerda dat de Steentijd tot in de Middeleeuwen doorliep. Zijn argument? Er waren bij Hilversum enkele 'steentijd-huizen' gevonden, compleet met stenen bijlen en pijlpunten op de vloer, met in één muur een stuk van een gotisch beeldhouwwerk. Dat Nederland ooit Zwitserse paalwoningen had bezeten en dat Germaanse motieven al in de Bronstijd werden gebruikt, waren enkele andere opzienbarende conclusies.
 |
Een aantal creaties van Potjes Hendrik die kortgeleden in Amersfoort werden ontdekt bij een archeologisch spreekuur.
Foto: © Gemeente Amerfoort
|
Potjes-Hendrik
De grootste vervalser van Nederland was misschien wel PotjesHendrik, een stratenmaker uit Putten. In de jaren dertig van de vorige eeuw vervaardigde hij aan de lopende band `prehistorische' potten, die hij dan op de Veluwe `vond' in een grafheuvel. Veel notabelen uit de buurt hadden indrukwekkende collecties antiquiteiten, gemaakt door Potjes-Hendrik. De vazen werden bij hem thuis geboetseerd en te drogen gezet op sigarenkistjes. Dat soms de sigarenmerken nog op de onderkant van de pot te lezen waren, deerde de kopers niet, zo begerig was men naar `echte' oudheden.
 |
De Leemdijkbijl.
Een omstreden vuistbijl die Tjerk Vermaning sr. in 1975 in de buurt van het Drentse Hijkersmilde vond.
Collectie Drents Museum,
foto: © redactie Archeoforum |
Neanderthalers
Ook geleerden vallen aan deze drang ten offer. In de jaren zestig van de vorige eeuw stapte men aan de hand van Tjerk Vermaning gretig het tijdperk van de Neanderthalers binnen. Nooit eerder waren zulke oude vuistbijlen in Nederland gevonden en Tjerk vond ze in overvloed in Drente. Tot men begon te twijfelen. Maar zelfs een rechtszaak verschafte geen duidelijkheid over de echtheid van de stenen bijlen. De controverse splijt tot op heden de archeologische wereld.
De Grote Vondst!
Vervalsers doen het niet alleen om het geld. Een zeker zo sterke drijfveer is de ambitie een grote vondst te hebben gedaan. Zelfs de grote Schliemann viel hieraan ten offer toen hij claimde de schat van koning Priamos in Troje te hebben gevonden - in feite kwamen de gouden en zilveren sieraden uit een veel oudere laag dan die van de legendarische koning uit de Ilias. En is het niet de Schat van Priamos, dan toch zeker de oudste vuistbijl van Nederland, of desnoods het eerste kippenbotje ooit in de Lage Landen gevonden. De eer, het aanzien, de krantenartikelen, de bewondering, de eervolle vermeldingen het blijven krachtige redenen om schijn en werkelijkheid te mengen.
Margreet Steiner
Internet
Archeologienet: vertelt het verhaal van zo'n honderd archeologische monumenten
Romeinen in Nederland
Stichting voor de Nederlandse Archeologie
Archeoforum: periodiek over steentijdonderzoek, ondermeer aandacht
voor de Zaak Vermaning.
Literatuur
Over de kippenbotjes:
A. Carmiggelt., ed., Opgespoord Verleden. Archeologie van de Betuweroute, Abcoude, 2001
Over vervalsingen:
Leo Verhart, List en Bedrog; Vervalsingen in de Nederlandse archeologie, Utrecht, 1995
