Het drinken van thee is in Japan tot een kunst verheven. De op zich eenvoudige handelingen van het bereiden van thee zijn geritualiseerd tot een aantal vaststaande bewegingen. Kenmerkend is de concentratie op het zorgvuldig volbrengen van iedere handeling. Deze aandacht voor de schoonheid in een alledaags iets als het maken van thee, maakt de theeceremonie tegelijk een oefening in zenboeddhisme. Ook bij andere vormen van zentraining staat veelvuldige oefening centraal bij het streven naar onthechting. Een bekende uitspraak is: Zen en thee zijn één.
 |
| Heet water wordt op de thee in de kom geschonken |
 |
| De thee wordt opgeklopt met een bamboe kwast |
Thee zetten
Voor de thee in de Japanse theeceremonie wordt groene poederthee gebruikt. De verse, nog groene theebladeren worden hiervoor gedroogd, zorgvuldig geroosterd en tenslotte vermalen. Een afgepaste portie van het fijne theepoeder wordt voor de ceremonie in een kleine houder van ceramiek gedaan, waaruit met een bamboe spatel de thee in de kom wordt geschept. Vervolgens wordt kokend water, dat in een metalen ketel is verwarmd, met een lepel op de thee geschonken. Hierna wordt het mengsel met een bamboe kwast schuimig opgeklopt. De thee heeft een karakteristieke smaak, die afhankelijk van de gebruikte hoeveelheid poederthee, vrij bitter kan zijn.
Import
Zoals veel cultuurelementen, vindt de Japanse theeceremonie haar oorsprong in China. De groene poederthee kwam in de 12de eeuw vanuit China naar Japan, meegebracht door een monnik. In het begin was het maken van deze poederthee dan ook een onderdeel van een boeddhistisch ritueel: de thee werd eerst geofferd aan Boeddha, waarna ook de deelnemers aan het ritueel thee dronken. Daarvoor werden speciale, grote kommen gebruikt, waar gezamenlijk uit gedronken werd.
Spelletje
In de 14de eeuw kwam het theedrinken los uit de Boeddhistische context. Het werd een gezelschapsspel, waarbij de herkomst van de thee diende te worden geraden. Ook toen al vereiste de theeceremonie een alomvattende kennis: niet alleen was een esthetisch getraind oog nodig voor het verzamelen van de benodigde oude stukken Chinese keramiek, kalligrafie en schilderkunst, er kwam ook creativiteit bij kijken om dit alles tot een harmonieus geheel samen te voegen, passend voor de gelegenheid en het seizoen. Dit maakte het tot een mooie intellectuele uitdaging voor de hogere lagen van de bevolking in het middeleeuwse Japan.
Het delen van de thee
De chanoyu theeceremonie zoals we haar nu kennen, kreeg vorm in de 16de eeuw. Naast de waardering voor het verfijnde en elegante kwam de waardering van de schoonheid van het ongecompliceerde, het rustieke. In een kleine, eenvoudig afgewerkte theehut werd de thee geserveerd, afgezonderd van de omringende wereld. De ceremonie was erop gericht om in een sfeer van verbondenheid en vriendschap de thee te delen, en een ieder dronk dan ook uit dezelfde theekom, die aan elkaar werd doorgegeven. Ook nu nog is de essentie van de theeceremonie onveranderd: niets meer of minder dan het delen van een kom thee met anderen.
Menno Fitski
conservator afd. Aziatische kunst - Rijksmuseum Amsterdam
