De keramiek voor de Japanse theeceremonie laat een hele eigen esthetiek zien. De theeceremonie, die in de loop van de 16de eeuw vorm aanneemt, wordt ook wel wabicha genoemd, de thee van de soberheid.
Raku
 |
|
De hier afgebeelde kom uit de vroege 17de eeuw heeft een subtiel gekleurd Raku glazuur. De schijnbaar onverzorgde vorm is met grote aandacht tot stand gekomen en de kom geeft in de hand gehouden bijna de sensatie levend te zijn.
Raku steengoed, Japan, vroeg 17de eeuw. Rijksmuseum, Amsterdam.
|
 |
|
Theekom, Oribe steengoed, Japan, eind 16de eeuw. Tokugawa Art Museum, Nagoya
|
 |
| Deze waterpot is een voorbeeld van blauwwit porselein, Arita porselein, Japan, 1630-1650, Kyushu Ceramic Museum, Arita |
Wabi impliceert eenzaamheid, maar heeft ook een positieve betekenis van het vrij zijn van materiële begeertes. De theemeester die richting geeft aan deze stroming is Sen no Rikyû: hij geeft de voorkeur aan rustieke, Japanse keramiek en een hele sobere aankleding van de theekamer. Schoonheid ligt bij hem niet aan de oppervlakte. Onvolmaaktheid kan juist diepte aan de beleving geven.
In de keramiek betekent dit een hang naar asymmetrie, een liefde voor onregelmatigheden in glazuur en vorm, door toevalligheden tijdens het bakken in de oven ontstaan, en het nastreven van een strenge en zeer terughoudende vormgeving. Rikyû laat op bestelling theekommen in zijn smaak maken, die Raku genoemd worden. Het zijn uiterst strakke en sobere theekommen, veelal voorzien van monochroom glazuur in rood of zwart.
Oribe
Na de dood van Rikyû komt een levendiger stijl op, onder leiding van de theemeester Furuta Oribe. Zijn smaak was robuuster dan die van Rikyû, met ruimte voor vrijheid en originaliteit. Dit is goed te zien bij het door hem geprefereerde Oribe-keramiek. Het werd versierd met grillig gevormde vlakken, gecombineerd met vlot geschetste motieven uit de natuur.
Blauwwit
Vanaf ongeveer 1625 wordt ook blauwwit porselein voor de theeceremonie gebruikt. Een voorbeeld is deze waterpot, waaruit het verse water wordt geschept om het in de ketel te verhitten. De afgebeelde scène verwijst naar een Chinees verhaal. Een kluizenaar krijgt onverwacht van de keizer aangeboden om hem op de troon op te volgen. Hij wast hier zijn oren in een waterval, om ze te reinigen na het aanhoren van zo'n grote verleiding. Zijn metgezel leidt zijn os stroomopwaarts om hem niet van het vervuilde water te laten drinken. Deze allegorie op de puurheid van het geloof dat niet vervuild mag worden met de wereldlijke macht, kan symbool staan voor de theeceremonie zelf. Het dient een plek te zijn waarin men zich terugtrekt, om met anderen in een atmosfeer van verbondenheid thee te drinken.
Menno Fitski
Conservator afd. Aziatische kunst - Rijksmuseum Amsterdam
