Sinds 1998 is in het Hollands Kaasmuseum te Alkmaar een serie van 24 kostuumpaneeltjes te bezichtigen. Op de paneeltjes zijn streekdrachten te zien, voornamelijk uit Noord-Holland. Deze serie is geschilderd in de tweede helft van de 16de eeuw. Het laat een interesse zien voor streekeigen zeden en gewoonten, waaronder klederdracht. In dezelfde periode verschenen ook prentenboeken met klederdrachten uit verschillende streken. Helaas is het onbekend wie de schilder is. Wel is bekend dat deze serie zich al voor 1600 in München bevond.
 |
| Het kostuum van de vrouw uit Hensbroek is overvloedig gedecoreerd. © Hollands Kaasmuseum
|
 |
|
De vrouw uit Hoogwoud draagt twee kazen. © Hollands Kaasmuseum
|
 |
|
Het haar van de maagd uit Monnikendam is bedekt met een gevouwen hoofddoek van een stof met mazen waardoor het haar zichtbaar is. © Hollands Kaasmuseum
|
Complete serie
Het is niet de enige bekende serie kostuumpaneeltjes. Al in 1889 kocht het Rijksmuseum een soortgelijke reeks van twaalf paneeltjes, die helaas tijdens de slag bij Arnhem (1944) verloren is gegaan. Een derde reeks van achttien paneeltjes is in het verleden in Engeland gesignaleerd, maar is nu verspreid geraakt.
De kostuums
De meeste vrouwen zijn overeenkomstig gekleed. De kleding bestaat uit zogenaamde rijglijven of jakken met zwarte schouderkragen. Hieronder hebben sommige vrouwen modieus geplooide wit linnen kragen aan. Over de rokken kan een schort gedragen worden. De hoofden zijn bedekt door een, meestal witte, hoofddoek. Bij de meeste 'maechten' is de hoofddoek gemaakt van een stof met mazen, waardoor het haar zichtbaar is.
De verschillende dorpen en stadjes onderscheidden zich vooral in kleine details, zoals de manier waarop de hoofddoek is gevouwen, de decoratieve sluitingen op de borst en bij de polsen, het kleurgebruik en natuurlijk de attributen die ze bij zich hebben. Deze verwijzen naar de lokale economische activiteiten.
Datering
Opvallend bij een aantal portretjes zijn de geborduurde namen van Jezus en Maria op het hemdboord en de ceintuur. Deze katholiek getinte details kunnen er op wijzen dat de paneeltjes voor 1572 zijn ontstaan. Veel Noord-Hollandse steden en dorpen hebben zich toen achter Willem van Oranje geschaard in de opstand tegen het Spaanse gezag.
Reconstructie
Naar aanleiding van de komst van de serie van 24 kostuumpaneeltjes naar het Hollands Kaasmuseum zijn 8 van de afgebeelde kostuums gereconstrueerd. De gegevens die de paneeltjes bevatten zijn aangevuld met informatie van afbeeldingen uit het Rijksprentenkabinet en van schilderijen uit het Rijksmuseum Amsterdam. Vier kostuums zijn permanent zichtbaar in het museum. De andere vier worden met bijzondere gelegenheden gedragen door leden van een volksdansgroep, de Schermer Dansers genaamd.
Catalogusgegevens van de paneeljes: Vervaardiger onbekend, datering voor 1572, olieverf op paneel, afm. ca. 42 x 29 cm, eigendom van de Bayerische Staatsgemäldesammlungen/Alte Pinakothek, München, bruikleen aan Rijksmuseum Amsterdam, bruikleen aan Hollands Kaasmuseum.
Internet
Op de website van het Nederlands Openluchtmuseumis veel informatie te vinden over klederdracht.
