Hang naar het buitenleven is niet typisch voor onze tijd. In de zeventiende, maar vooral achttiende eeuw voelden rijke patriciërs uit Amsterdam de behoefte om een deel van het jaar buiten de stad door te brengen. Als het warmer werd trokken deze welgestelde kooplieden en regenten naar hun buitenplaatsen. Zo werden er talrijke lusthoven gebouwd aan de Vecht. Soms werden bestaande kastelen aangepast aan de behoeften en smaak van de tijd. Ook werd er gebouwd in de stijl van boerderijen. De meeste opdrachtgevers lieten echter een huis bouwen naar voorbeeld van grootstedelijke architectuur. Van deze oorden, waar in eerste instantie vooral de zomer werd doorgebracht, zijn talloze voorbeelden bewaard gebleven.
De buitenpartij, Dirck Hals, 1627, olieverf op doek, 78 x 137 cm, Rijksmuseum Amsterdam
Kastelen als buitenplaats
Kastelen hadden van oorsprong een duidelijk defensief karakter. Toen zij als buitenplaats gebruikt gingen worden, moesten de donkere, vochtige, koude en spaarzaam ingerichte ruimtes drastisch worden aangepast. Allereerst werden de vensters vergroot en vaak werd een woonvleugel aangebouwd. Het karakter van het middeleeuwse kasteel ging daarbij meestal niet verloren. Dit waarschijnlijk door de spreekwoordelijke Nederlandse spaarzaamheid. De kosten die gepaard gingen met de ingrijpende aanpassingen, maakten het kasteel niet erg populair als woonhuis.
 |
| Kasteel Nyenrode, © foto Universiteit Nyenrode |
Een bekend voorbeeld van een aangepast kasteel aan de Vecht is Nyenrode. Dit bouwwerk, dat uit de dertiende eeuw stamt, werd kort na 1630 in opdracht van Bernard van den Bongard veranderd onder invloed van de stedelijke bouwkunst. Zo kreeg het raamversieringen in Hollandse renaissancestijl. De hoofdingang kreeg een omlijsting in streng classicistische vormen, naar de school van de Amsterdamse bouwmeester Hendrick de Keyser. Nyenrode werd meermalen verwoest, onder meer door de Franse troepen in 1672 . In 1675 werd het kasteel weer in zijn geheel opgebouwd. In 1860 werden bij een restauratie kantelen en torentjes toegevoegd. Koffiehandelaar Michiel Onnes liet het in 1907 terug restaureren naar de situatie van rond 1630. De grote vierkante donjon werd opnieuw opgebouwd op de oude funderingen. De klokkentoren die door de Fransen was verwoest, werd weer op het dak geplaatst. De Toscaanse poort, die bij de ingang stond, werd ook herbouwd. In 1946 kwam het gebouw in handen van het Nederlands Opleidings Instituut voor het Buitenland, de huidige Universiteit Nyenrode (The Netherlands Business School).
Stadshuis-buiten en hofstedes
Hoewel de rijke Amsterdammers het buitenleven uitgebreid bezongen, bleven het uiteindelijk natuurlijk wel stadsmensen die hun gewoontes op het land liever niet al te veel veranderden. Wat betreft de vorm van hun buitenplaatsen langs de Vecht kozen zij er dan ook vaak voor om een stadswoning als het ware in haar geheel naar buiten over te brengen, het zogenaamde stadshuis-buiten. De stadshuizen in Amsterdam in die tijd kenmerkten zich niet alleen door hun rijke gevels, maar ook door hun smalle omvang. De grondprijs in de stad was immers duur.
 |
|
Buitenplaats Goudestein, © foto Nederlands Drogisterij Museum
|
Onder invloed van de Franse en Italiaanse architectuur uit de zestiende en zeventiende eeuw, waarin woonhuizen werden gebouwd in de vorm van palazzi en hôtels, ontstond het brede stadswoonhuis. Dit is in feite een verdubbeld stadshuis met een brede façade, waarin aan beide zijden van de voordeur brede ramen worden geplaatst.
Een mooi voorbeeld hiervan langs de Vecht is het huis Goudestein. Het werd in 1628 in opdracht van Joan Huydecoper aangelegd als hofstede; een buitenhuis als variatie op de plaatselijke boerderijen. Na uitbreiding met het ernaast gelegen Silversteyn werd het in 1754 omgebouwd tot het type stadshuis-buiten zoals het er nu nog staat. Na diverse restauraties doet het sinds 1961 dienst als gemeentehuis van Maarssen.
Hanneke Prins
Literatuur
Nederlandse kastelen en buitenplaatsen, Inge Timmermans, Alphen aan den Rijn 1993
Langs Kastelen Burchten en Donjons. Routes in Nederland en België, Willem Bruls, Dorothée van Hooff, Utrecht 1993
Kastelengids van Nederland. Middeleeuwen, Doriann Kransberg en Hans Mils, Bussum 1979
Kastelenboek Provincie Utrecht, J.R. Clifford Kocq van Breugel, Utrecht 1966
De buitenplaatsen aan de Vecht (proefschrift), Remmet van Luttervelt, De Bilt 1943
