Ze bestaan nog, talen die niet (geheel) zijn ontcijferd: de Etruskische taal, Lineair B, runentekens, de Maya-hiërogliefen. Noeste arbeid en dikwijls een dosis geluk moeten helpen bij de ontsluiering van de raadsels. Zo verging het immers ook de Egyptische hiërogliefen, die dankzij de steen van Rosette in 1822 werden ontcijferd.
 |
|
De steen van Rosette, collectie British Museum, Londen, 196 v. Chr., opgegraven in 1799 door Pierre Francois Xavier Bouchard, geschenk van George III, © British Museum, London, All rights reserved
|
Niet naar Parijs
De veldtocht van Napoleon naar Egypte (1798 - 1801) was geen succes. Althans, in militair opzicht want de Engelsen overwonnen de Fransen vrij vlug. Toch is de aanpak van Napoleon nog steeds vermaard; kunstenaars en wetenschappers waren mee en zij tekenden belangwekkende monumenten en namen voorwerpen mee. Wetenschappelijk was de tocht dus wel een succes te noemen. Het was dan ook jammer dat de Engelsen de oudheden in beslag namen, waaronder de steen van Rosette. De steen was bij toeval gevonden toen Franse soldaten in 1799 fundamenten opgroeven in de buurt van een fort bij de plaats el-Rashid (Rosette). Hoewel de steen eigenlijk had moeten pronken in het Louvre, ligt hij sinds 1802 in het British Museum. Op de steen, die uit 196 v. Chr. stamt, staat in drie talen een besluit van de priesterraad: in hiërogliefen, als oude statige taal de aangewezen schrijfwijze voor heilige (Grieks: hieros) en in steen gebeitelde (Grieks: glyphein) zaken, in het demotisch, de vereenvoudigde cursieve schrijfwijze die door iedereen uit het volk (Grieks: demos) werd gebruikt, en in het Grieks, de taal voor de administratie in de tijd van de Ptolemeïsche (Griekse!) heersers over Egypte. Dit bleek de gouden combinatie om het geheim van de Egyptische tekens te ontrafelen, want Grieks was immers wel een bekende taal.
Frans en/of Engels succes
Jean François Champollion (1790 - 1832) wist in 1822 door te kijken en vergelijken tot de oplossing te komen. Koningsnamen speelden daarbij een grote rol. In de hiërogliefen staan de koningsnamen duidelijk gemarkeerd, want ze zijn omgeven door een ovaal, een zogeheten cartouche. Toen de Fransman de juiste medeklinker bij het juiste teken zette - Egyptenaren schreven geen klinkers - was de stap naar meer woorden lezen gezet. De Engelsen konden natuurlijk niet zonder een Engelsman aan de basis van deze ontdekking en schreven een deel van de ontcijfering toe aan hun landgenoot Thomas Young.
 |
|
Reliëf uit het graf van Merymery te Sakkara, collectie Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, ca. 1350 v. Chr.
© Rijksmuseum van Oudheden
|
Hiërogliefen werden voor de eeuwigheid in steen gebeiteld zoals de steen van Rosette en vele monumenten in Egypte laten zien. Maar ook op sarcofagen en op papyrusrollen werd dit schrift gebruikt vanwege de religieuze functie van deze beeldtaal. Inmiddels is het zover dat een cursus hiërogliefen lezen een leuke vrijetijdsbesteding is, de reis naar Egypte nog maar een kwestie van uren is en de mummiekisten in luttele seconden digitaal in huis vallen. En toch: er gaat nog altijd niets boven een rustig moment in een museum, oog in oog met de uitgehakte of geschilderde tekens en het idee dat je maar een vingerdikte verwijderd bent van een Egyptische steenhouwer.
Monique Ras
Internet
Lees meer over het Egyptisch schrift en de ontcijfering van de hiërogliefen.
Op de website van het British Museum is veel te vinden over de Steen van Rosette, waaronder bijvoorbeeld de gehele vertaling.
