zoeken
mail a friend







Graffiti uit de oertijd

Mensen laten graag een teken van hun aanwezigheid na. Zijn ze ergens geweest, dan krassen ze hun naam in een boom, of spuiten een symbool op een muur. In het verleden was dat niet anders. Ook toen werd deze vorm van beeldtaal gebruikt. In de gigantische stenen van Stonehenge heeft iemand 3400 jaar geleden  een afbeelding van een mes gekrast, en de prehistorische grotschilderingen uit Frankrijk en Spanje leveren het bewijs van de aanwezigheid (en de kunstzinnigheid) aldaar van mensen zo'n 20.000 jaar geleden.

Oudste tekening van Nederland, ca. 10.000 v. Chr., vuursteen, lengte: 9 cm, herkomst: St.Odiliënberg (Limburg), collectie Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
De 'Venus van Mierlo', zandsteen, collectie Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
Het mannetje van Willemstad, ca. 3500 v.Chr., hout, hoogte 12,5 cm, collectie Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
In Nederland zijn, bij gebrek aan grotten, geen grotschilderingen aangetroffen. Wel zijn er enkele tekeningen bekend uit het eind van de laatste ijstijd, toen rendierjagers rondtrokken op de koude toendravlakte die Nederland destijds was. Veel weten we niet over hen. Wat ze hebben nagelaten zijn vooral gebruiksvoorwerpen van been en vuursteen, zoals pijlpunten, messen en  schrabbers. Maar ook deze ruige jagers krasten tekens van hun aanwezigheid in hout en steen.

Raadselachtige driehoek
In St. Odiliënberg (Zuid-Limburg) is een 12.000 jaar oud jachtkamp van rendierjagers opgegraven. Hierbij is een steentje van 5 x 9 cm gevonden, waarin een driehoek is uitgesneden, opgevuld met zorgvuldig gegraveerde dwarslijnen. De tekening moet in de steen zijn gekrast met een vuurstenen werktuig. De betekenis van de driehoek is onduidelijk. Het kan een tent zijn; aangenomen wordt dat de jagers woonden in driehoekige tenten gemaakt van rendierhuid. Als andere mogelijkheden zijn het zeil van een boot en een vulva geopperd.

De Venus van Mierlo
Makkelijker te interpreteren is een tekening die zo'n 1000 jaar later is gemaakt, op een stuk zandsteen. Ook deze steen is gevonden in het kamp van rendierjagers (te Geldrop), die aan het eind van de laatste ijstijd door Nederland trokken. Er is een vrouwenfiguur ingekrast. Ze gaat gekleed in een lage heupbroek en lijkt te dansen. Zij wordt (voor de grap) wel de Venus van Mierlo genoemd, naar het dorp vlak bij de vindplaats. Het is de oudste kunstzinnige afbeelding die uit ons land bekend is.

Houten mannetje
Een later voorbeeld van `steentijdkunst' is het Mannetje van Willemstad. Bij de aanleg van de Volkeraksluizen in het kader van de Deltawerken werd in een oude veenlaag een houten beeldje gevonden van 12,5 cm hoog. Het stelt een  menselijke figuur voor, waarvan alleen het hoofd goed uitgewerkt is. Het beeldje, gesneden uit een plankvormig stuk eikenhout is zo'n 7000 jaar oud.

Waarom?
De betekenis van deze afbeeldingen kan niet achterhaald worden. We zien wat ze voorstellen, maar waarom ze zijn gemaakt en achtergelaten, ontgaat ons. Net als bij de grotschilderingen is wel gedacht aan (jacht)magie, voorouderverering, l'art pour l'art of rituele handelingen. Wat  daar ook van waar is, ze tonen in ieder geval aan dat de steentijdjagers zich niet alleen met praktische zaken bezighielden.

Margreet Steiner

 

 
Instelling:
Digitaal Erfgoed Nederland