De Fransman Claude Chappe verbond in 1794 Parijs en Lille met optische telegrafen. Om de vijftien kilometer stonden seintoestellen die met verrekijkers werden waargenomen. De afstand van 220 kilometer tussen Parijs en Lille kon zo in dertien minuten overbrugd worden. Een koerier te paard deed daar minstens twintig uur over. De telegraaf van Chappe verspreidde zich over een groot deel van Europa en bereikte tijdens de Napoleontische tijd zelfs Amsterdam.
Op 2 maart 1791 konden de inwoners van de Franse stadjes Brûlon en Parcé in het departement Sarthe zich vergapen aan een vreemd schouwspel. Op 2 en 3 maart 1791 gaven de gebroeders Chappe een demonstratie van de mogelijkheden van een nieuw communicatiemiddel.Onder leiding van Claude werd op een plat dak van het Chateau de Brûlon een slingeruurwerk geplaatst. Bij deze klok verrees een vier meter hoge stelling, waarin een vierkant houten paneel kon draaien. Dat paneel was aan één kant zwart en aan de andere kant wit geschilderd. Op een huis in Parcé, vijftien kilometer verderop, werden zo'n zelfde
 |
| Constructie van de Chappetelegraaf |
klok en een verrekijker geplaatst. Korte tijd later arriveerde er een aantal gemeentelijke autoriteiten en begonnen de Chappes met hun experiment, het overbrengen van een bericht van Brûlon naar Parcé. De gemeentelijke functionarissen dicteerden René een bericht, dat hij vervolgens vanuit Brûlon naar Parcé seinde. Daar gaf Claude de waargenomen seinen door aan Pierre-François, die vervolgens het bericht decodeerde en opschreef.
De oudste broer van Claude Chappe is lid van de Assemblée Législative. Hij zorgt er voor, dat Claude in Parijs een demonstratie voor regeringsvertegenwoordigers kan houden. Op 12 juli 1793 lukt het tussen Ménilmontant en St. Martin-du-Tertre, over een afstand van 35 kilometer foutloos berichten over te brengen.
Constructie Chappetelegraaf - Reuzenspin
De telegraaf van Chappe bestaat uit een verticale ladder. Aan deze ladder is een dwarsbalk, de regulateur bevestigd. Aan de uiteinden is de regulateur voorzien van een soort vleugel, de indicateur. Regulateur en indicateur zijn zwart geverfd zodat ze goed afsteken tegen de lucht. De regulateur kan met behulp van koorden en katrollen in vier standen worden gezet. Iedere indicateur in zeven standen. Hierdoor ontstaan 196 (vier x zeven x zeven) combinaties, waarvan er in de praktijk slechts 98 gebruikt worden. De bediening van het toestel vindt onderaan de ladder plaats. Een telegrafist kan met een hendel, de manipulateur, de constructie boven zijn hoofd bewegen. Aan de stand van de manipulateur kan hij in één oogopslag de stand van de reuzenspin boven zijn hoofd zien. Een telegraafstation wordt door twee telegrafisten bediend. Met sterke verrekijkers worden de buurtposten op vaste tijden geobserveerd. Het missen van een sein of het niet correct overseinen daarvan, wordt bestraft met forse geldboetes. Alle berichten zijn overigens in code. Op de eindpunten zijn codeboeken aanwezig, waarmee de berichten ontcijferd worden. Geheimhouding is hierdoor verzekerd. Het personeel van de telegraafstations kent de betekenis van de meeste seinen niet.
Eerste telegraaflijn
In 1793 begint de oudste broer van Claude Chappe, met de voorbereidingen voor de aanleg van de lijn Parijs - Lille. Hij reist in de winter meerdere malen te paard, langs de slechte, onveilige wegen om de juiste plaats voor de telegraafstations te bepalen. Er is geld voor vijftien stations. Iedere vijftien
 |
| telegraafpost voor Condé, 1794 |
kilometer komt een telegraafstation. Het grootste probleem is, dat niet precies op iedere afstand een geschikt hoog punt te vinden is. Te veel afwijken van de ideale rechte lijn vergroot de kans op fouten bij het seinen.
Telegraafpost voor Condé, 1794
In april 1794 worden de eerste berichten tussen Parijs en Lille uitgewisseld. Op 30 augustus arriveert in Parijs een bericht, dat Chappe's telegraaf in één klap beroemd maakt. Vanuit Lille wordt de herovering van de stad Condé sur l'Escaut op de Oostenrijkers doorgeseind. Dit bericht slaat in als een bom.
De snelheid waarmee de Chappe werkt is verbluffend. De afstand van 220 kilometer tussen Parijs en Lille kan in dertien minuten overbrugd worden. Een koerier te paard doet daar minsten twintig uur over.
Nieuwe lijnen
Een maand na dit succes wordt de aanleg van een lijn richting Elzas goedgekeurd. De aanleg van andere lijnen volgt snel. Als Napoleon in 1799 aan de macht komt, stimuleert hij de uitbreiding van het telegraafnet.
 |
Hij ziet het militaire belang van snelle communicatie in. Tijdens zijn veldtochten worden optische telegraaflijnen ook buiten Frankrijk aangelegd. Rond de eeuwwisseling bestaan vanuit Parijs verbindingen met Lille, Strasbourg en Brest. Een lijn naar Lyon is in aanbouw. Gedurende tientallen jaren zal het net zich verder uitbreiden. Op het hoogtepunt, in 1846, bedraagt de totale lengte van de lijnen ruim 5000 kilometer en bestaan er 535 telegraafstations. Een blik op de kaart van Frankrijk leert dat het Franse telegraafnet bijna overeenkomt met de moderne autoroutes.
Optische telegraaf in Nederland
Na het uitroepen van de Bataafsche Republiek in 1795, komt Nederland steeds meer onder Franse invloed te staan. In 1806 verandert de Bataafsche Republiek in een Koninkrijk onder Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte. In 1810 wordt ons land een deel van het Keizerrijk Frankrijk. Gedurende de Franse tijd, kent Nederland verschillende optische telegrafen. Vanaf 1795 staan er eenvoudige seintoestellen langs de kust die later worden verbeterd. De Marine gebruikte in Frankrijk langs de kust, een eigen optische telegraaf, uitgevonden door een marineofficier Depillon. In 1806 worden de Depillon telegraaftoestellen ook in Nederland geplaatst. In het plaatsje Goedereede, wordt het Franse net aangesloten op het Nederlandse. Hierdoor ontstaat een kusttelegraaf, die zich uitstrekt van Texel tot Bayonne.
De Chappe lijn van Parijs naar Lille wordt in 1803 doorgetrokken naar Brussel. In 1810 komt een aftakking naar Antwerpen en Vlissingen. Datzelfde jaar krijgt de oudste broer van Claude Chappe opdracht om de noordelijke lijn door te trekken naar Amsterdam. Hij zet op een kaart een geschikte route uit, die hij vervolgens langs reist.
De Chappe telegraafroute loopt over: Antwerpen - Merksem - 's-Gravenwezel - Brecht - Hoogstraten - Meerle - Bavel - Dongen - Sprang - Heusden - Veen - Slot Loevestein - Leerdam - Hagestein - Houten - Utrecht - Westbroek - Vreeland - Ouderkerk aan de Amstel en eindigt op de oude Weesperpoort in Amsterdam.
Haut-Barr, Saverne
In 1813 wordt Napoleon naar Elba verbannen. De Franse troepen verlaten ons land. Het volk koelt zijn woede op alles wat Frans is. De telegraaftoestellen worden niet ontzien. Wat overblijft wordt in 1815 op last van de Nederlandse overheid verwijderd en opgeslagen. De meeste Chappetelegraaftoestellen zijn ook in Frankrijk verdwenen. Een gerestaureerd exemplaar is nog te zien in Haut-Barr, Saverne.
Lees meer over Claude Chappe.
