Wie kent ze niet, de beroemde stadsplattegronden uit de 17de eeuw, gemaakt vanuit vogelvluchtperspectief. Het is alsof je over de stad vliegt; ieder huis, iedere kerk en elke gracht is nauwkeurig getekend. De plattegronden staan tegenwoordig afgebeeld op ansichtkaarten, placemats en affiches, en zijn een gewild souvenir van een bezoek aan een Nederlandse stad.
De kaarten zijn verzameld en uitgegeven door de Joan Blaeu (1596-1673), zoon van de beroemde cartograaf Willem Janszoon Blaeu (1571-1638). Deze laatste was net zo'n alleskunner als Mercator. Aan het eind van de 16de eeuw vestigde hij zich in Amsterdam als graveur en drukker. Hij bracht enkele belangrijke verbeteringen aan in de drukpers, waardoor deze sneller werkte, maakte aard- en zeeglobes en mathematische instrumenten en verrichtte landmetingen. Het meest bekend werd hij door de atlassen en kaartboeken die hij uitgaf. In 1637 opende hij een grote drukkerij aan de Bloemgracht in Amsterdam, die wereldberoemd werd.
Joan of Johannes Blaeu werd nog bekender dan zijn vader. Hij bracht tussen 1648 en 1664 de Atlas Major op de markt, bestaande uit ongeveer 580 kaarten en 3000 pagina's beschrijvingen. De atlas bestond uit negen delen op folioformaat, gebonden in prachtig rood leer en met goud bedrukt. Dit werk werd uitgegeven in drie edities, een Franse, een Duitse en een Spaanse. Het was de grootste atlas ooit gedrukt, en vanwege zijn spectaculaire uitgave een gewild statussymbool. De Engelse koning Charles I bezat een exemplaar, evenals Prins Willem III, de latere Engelse koning. Inhoudelijk was de atlas echter minder perfect. De meeste kaarten waren al eens uitgegeven, en vele waren incorrect of verouderd. De bedoeling van Blaeu was om een grote atlas uit te geven, niet om foutloos kaartmateriaal te presenteren.
Twee van de negen delen waren gevuld met stadsplattegronden. Deel één bevatte de steden van de Nederlandse Republiek, deel twee die van de nog onder Spanje vallende Zuid- Nederlandse steden. Ook al waren ook deze delen samengesteld uit soms verouderd materiaal van wisselende kwaliteit, ze geven een fascinerend beeld van de Nederlandse en Vlaamse steden uit het midden van de Gouden Eeuw.
In 1672, een jaar voor de dood van Joan Blaeu, ging de drukkerij in vlammen op, waardoor een groot deel van de voorraad verloren ging. In 1696 werd het bedrijf opgeheven. Nog steeds echter zijn de atlassen en stadsplattegronden van Blaeu een geliefd verzamelobject.
Margreet Steiner
Internet
Voor meer kaarten van Blaeu: in het onderdeel Collectie van de Cultuurwijzer kan gezocht worden op Blaeu. In dit onderdeel zijn onder andere opgenomen collecties van Het geheugen van Nederland en Maritiem Digitaal die deze kaarten in hun verzameling hebben.
