De schilder trachtte met zijn technische vaardigheden te schermen door zo realistisch mogelijk zijn voorwerpen na te schilderen alsof deze van het doek konden worden geplukt. Een goed voorbeeld zijn de van oudsher moeilijk na te schilderen druiven met hun afwisselend transparante en doffe velletjes. Daarnaast bevatten de zeventiende eeuwse stillevens talloze symbolistische verwijzingen, die de beschouwer opriepen tot matigheid en contemplatie.
 |
|
Gustave Courbet, Stilleven met appels, 1872, Olieverf op doek
Courbet speelde een voorname rol in de socialistische Commune van 1871 en werd daarom in de Ste. Pélagie gevangenis te Parijs opgesloten. Omdat hij zeer ziek werd, mocht hij zich in 1872 laten opnemen in een ziekenhuis te Neuilly. Vrienden brachten hem fruit en bloemen die hij begon na te schilderen. Hoewel Courbet aangaf dat dit doek in Ste. Pélagie in 1871 is geschilderd, klopt dit niet. De graag provocerende Courbet merkte dat zijn zogenaamde gevangenisschilderijen niet alleen felle protesten en afschuw opriepen, maar ook goed verkochten onder meer om politiek gevoelige redenen. Opmerkelijk in dit fruitstilleven is dat de appels terug in hun natuurlijke setting onder een boom zijn geplaatst.
|
In de 19de eeuw veranderde het weergeven van stillevens enigszins. De symboliek verviel en schilders, onder wie Gustave Courbet (1819-1877), speelde met de veel oudere traditie van het stilleven. Zo schilderde hij een dood hert terug in de open natuur van het bos in een houding die voorheen enkel aan een muur of op tafel in een (keuken)interieur werd verbeeld.
Opmerkelijk in de 19de eeuw is verder de levendigheid van de toch uit dode onderdelen bestaande stillevens. Die levendigheid werd niet alleen verkregen door een vlotte, schetsmatige wijze van schilderen, maar ook door het gebruik van felle kleuren en verrassende arrangementen. Hoewel wellicht minder aantrekkelijk voor de vegetariërs onder ons, zijn het vaak schilderijen om werkelijk trek van te krijgen.
 |
Dit eenvoudige stilleven van een grote bruine aardewerken pot met prei, wat knollen, een mes, een potje jam( ?) en een wit schaaltje met wat lepels doet in eenvoud denken aan de grote Franse stillevenschilder uit de achttiende eeuw Jean-Siméon Chardin.
Juist in de jaren vijftig van de 19de eeuw herontdekte men in Frankrijk deze vergeten schilder van het sobere stilleven. Millets prachtige werk is zeker geschilderd onder invloed van deze hernieuwde belangstelling voor Chardin. Van lange duur was Chardins invloed op de schilder echter niet. Millet schilderde maar vier stillevens tijdens zijn leven.
|
| Jean François Millet, Stilleven, ca. 1860-1865, Olieverf op doek, Museum Mesdag |
|
Meestal was de stillevenschilderkunst in deze eeuw het domein van de kunstenares. Stillevens van bloemen en etenswaar waren een veilig onderwerp voor vrouwen die op de academies geen lessen konden volgen in modeltekenen en schilderen naar naakt model.
In Museum Mesdag zijn van 2 september 2003 tot 4 januari 2004 een aantal zeer fraaie stillevens met vooral vlees, vis en fruit te bewonderen, van zowel Nederlandse als Franse kunstenaars en kunstenaressen, bekend en vergeten. Kijk voor meer informatie in de agenda
Maartje de Haan
Museum Mesdag
