zoeken
mail a friend







De klokken van Christiaan Huygens

Christiaan Huygens (1629-1695) was een wonderkind van welgestelde ouders. Zijn vader Constantijn was secretaris in dienst van de Oranjes, een bekend dichter en welgesteld. Christiaan kreeg een gedegen opleiding van privé-leraren in de kunsten en wetenschappen. Al jong bleek Christiaan buitengewoon begaafd in de wiskunde. Hij werd internationaal de grootste natuurwetenschapper in de periode tussen Galilei en Newton. Huygens was niet alleen een theoreticus, maar ook een man van de praktijk. Zo sleep hij zelf de lenzen voor zijn telescopen.

Marmeren portret van Christiaan Huygens, Jean Jacques Clérion, Parijs, 1679, Museum Boerhaave Gravure van de slingerklok van Christiaan Huygens (klik voor een grote afbeelding) , Christiani Hugenii Zulichemii, Horologium Oscillatorium, Parijs, 1673   

De slingerklok
In 1656 ontwierp Huygens een klok die in nauwkeurigheid alle voorgaande uurwerken overtrof: de slingerklok. Galileo Galilei gebruikte de slinger al voor tijdmeting. Hij mat korte tijdsintervallen door de schommelingen van een kogeltje aan een touwtje te tellen. Huygens was de eerste die de slinger verbond aan een klok. De slinger reguleerde het echappement, een mechaniek dat de snelheid van het ronddraaien van de wijzers bepaalde. Bij kleine uitwijkingen is de tijd van een schommeling (slingertijd) constant. Om ook bij grote uitwijkingen een constante slingertijd te krijgen maakte Huygens twee cycloïdale boogjes aan weerszijden van het slingertouw, die bij te grote uitslagen de slinger iets inkorten.
In 1657 gaf Huygens de Haagse klokkenmaker Salomon Coster het alleenrecht om de nieuwe vinding op de markt te brengen. De zogenaamde Haagse klokken van Coster en zijn erfgenamen, maar ook van Franse en Engelse makers die de Hollandse klokken nabouwden, waren zeer gewild.

   

De oudste slingerklok ter wereld naar het ontwerp van Christiaan Huygens, Salomon Coster, Den Haag, 1657, Museum Boerhaave

 De achterzijde van het uurwerk van Thuret met de cycloïdale boogjes.

Het astronomisch uurwerk 

Het oudste astronomische uurwerk ter wereld naar het ontwerp van Christiaan Huygens, Isaac Thuret, Parijs, ca. 1670, Museum Boerhaave
De slingerklok van Huygens was vooral voor wetenschappers een uitkomst. Tot dan toe waren de mechanische tijdmeters volstrekt onbetrouwbaar, nu was het mogelijk om op de seconde nauwkeurig te meten. In de sterrenkunde was er grote behoefte aan zo'n nauwkeurige tijdmeter voor precieze registratie van de hemellichamen. De meeste van deze astronomische uurwerken kregen een slinger met een lengte van een meter. De tijd tussen twee tikken van de slinger is dan precies een seconde. Zo hoefden de astronomen tijdens het kijken door de telescoop alleen de tikken van de klok te tellen.
In de periode dat Huygens in Parijs woonde, maakte hij een ontwerp voor een astronomische klok. Deze liet hij door de vooraanstaande klokkenmaker Isaac Thuret vervaardigen. Dit rond 1670 gemaakte uurwerk nam Huygens mee naar Nederland, waar het later in de Leidse Sterrewacht zou belanden. De Thuretklok is het oudst bewaarde astronomische uurwerk ter wereld en bevindt zich nu in Museum Boerhaave. Daar zijn ook de opvolgende astronomische klokken van de Leidse Sterrewacht te bezichtigen.

Hans Hooijmaijers

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
Instelling:
Museum Boerhaave

Publicatiedatum:
20 december 2004