Zoals vele universiteiten bezit de Universiteit van Amsterdam een grote collectie portretten. Een schenking van de Amsterdamse koopman Gerard van Papenbroeck is het begin geweest van deze collectie. Hij liet in 1743 een deel van zijn portrettencollectie na aan het Athenaeum Illustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam. Het zijn vijftig portretten van 'Geleerde en Vermaarde mannen'. De gehele collectie was tot 1864 geplaatst in de Agnietenkapel, het eerste gebouw van het Athenaeum Illustre. Nu, ruim 250 jaar later, bestaat de collectie uit bijna 500 portretten.
 |
|
Michiel van Mierevelt, Portret van Pieter Corneliszn. Hooft, 1629, olieverf op paneel, 112.5 x 85 (cm, zonder lijst), Collectie Universiteit van Amsterdam
|
 |
|
Vervaardiger onbekend, Portret van Gerardus Johannes Vossius, 1636, olieverf op paneel, 78 x 69, 58.3 x 51 (cm), Collectie Universiteit van Amsterdam
|
 |
|
Jan Theodoor Thoorop, Portret van Otto Lanz, 1927, houtskool, krijt en potlood gewassen, 111 x 90, 90.5 x 68.5 (cm), Collectie Universiteit van Amsterdam
|
 |
| Ger van Elk, Portret van Joseph Karel Maria (Jankarel) Gevers, 1999, foto, verf, 75,5 x 78,5, 65,5 x 59 (cm), Collectie Universiteit van Amsterdam |
Collectie Papenbroeck
In de portrettencollectie die Gerard van Papenbroeck naliet, bevonden zich afbeeldingen van de eerste hoogleraren van het Athenaeum, Gerard Johannes Vossius, Caspar Barlaeus en Simon Episcopius. De rest van de collectie bestond uit portretten van voorbeeldige mannen, die als inspirerend voorbeeld moesten dienen voor de in de collegezaal verzamelde studenten. Daarnaast zijn er humanistische beroemdheden te zien als Erasmus, Lorenzo de Medici 'il Magnifico', Calvijn, Barclaius en Ariosto, deze laatste vermoedelijk direct geschilderd naar een tekening van Titiaan.
Hoogtepunten in de Collectie Van Papenbroeck zijn de portretten van Johannes Antonides van der Goes, geschilderd door de zeeschilder Ludolf Bakhuysen, een kniestuk van Pieter Cornelisz Hooft, geschilderd door Michiel van Mierevelt, en een portret van Joost van den Vondel, in 1660 geschilderd door Jan Lievens.
Uitbreiding collectie
Vanaf de tweede helft van de 18de eeuw werd de collectie uitgebreid, aanvankelijk met enkele portretten van grote geleerden, later vooral met portretten van hoogleraren van het Athenaeum Illustre. In 1877 werd het Athenaeum omgevormd tot universiteit. De belangstelling voor de collectie nam toe en op aandringen van professor J.W.R. Tilanus werden alle nabestaanden van hoogleraren aangeschreven met het verzoek een portret te schenken. Dit leidde tot de aanwinst van enkele tientallen kunstwerken van onder andere schilders als J.A. Kruseman , N. Pieneman en Jozef Israëls.
De bloei van de universiteit rond het jaar 1900 bracht vele beroemde hoogleraren voort die allen geportretteerd werden. Er ontstond een traditie waarin hoogleraren hun eigen portret nalieten aan de universiteit, wat leidde tot grote uitbreiding van de collectie. In de eerste helft van de 20ste eeuw werden meer dan 100 werken vervaardigd, onder anderen door belangrijke Nederlandse kunstenaars als Isaac Israëls, Jan Veth, Thérèse Schwartze, Jan Toorop en Edgar Fernhout. Ook in de tweede helft van de 20ste eeuw werd veel werk vervaardigd door bekende portrettisten, onder wie Kees Verwey en Johan Wertheim.
De traditie wordt nog steeds voortgezet. Tegenwoordig worden er naast hoogleraren ook voorzitters van het College van Bestuur geportretteerd.
Virtuele galerij
De groei van de universiteit en de verspreiding over vele gebouwen in de stad heeft geleid tot versnippering van de collectie. Plaatsing in één gebouw, zoals voorheen, is onmogelijk geworden. Tegenwoordig bevinden de portretten zich voornamelijk in de senaatskamer, de universiteitsbibliotheek en de vele faculteitskamers, daarnaast hangt het leeuwendeel van de oude werken nog steeds in de Agnietenkapel, waaronder vrijwel de gehele collectie Van Papenbroeck.
In de virtuele portretgalerij op de website van de universiteit is de volledige collectie nu samengebracht. Deze galerij biedt de unieke mogelijkheid alle portretten, waarvan een groot deel niet openbaar toegankelijk is, bij elkaar te zien.
Internet
Klik hier om alle besproken geleerden, kunstenaars en het College van Bestuur in één keer geselecteerd te bekijken in het Collectie-onderdeel van Cultuurwijzer. In dit onderdeel is het mogelijk tegelijk in verschillende online databases te zoeken van diverse culturele instellingen, waaronder dus ook deze portrettencollectie van de universiteit van Amsterdam.
